İçindeki Devi Uyandır Kitabından Alıntılar

[Işıldayan Safir]

DİNLENME VE EĞLENME: TANRI BİLE BİR GÜN DİNLENMİŞ!

YEDİNCİ GÜN

Sonucunuz: Başarın ve dengeleyin. Çok çalıştınız ve çok çabaladınız. Eğlenmek için bir gün ayırın! İçinizden geldiği gibi davranın, çılgınlıklar yapın, kendinizin dışında hissetmenize yol açan bir şeyler yapın. Sizi en çok heyecanlandıran şey ne olabilir?

"Büyük adam, çocuksu yüreğini kaybetmeyen adamdır."
MENCIUS

Bugünün Ödevi: Ya eğlenceli bir şey planlayıp uygulayın ya da bir anda aklınıza gelen bir şey yapın. Seçtiğiniz her neyse, tadını çıkarın!

Yarın yeni bir alanı incelemeye hazır olacaksınız, o da...

[Işıldayan Safir]

BÖLÜM DÖRT: BİR KADER DERSİ

EN SON ZORLUK: BİR TEK KİŞİ NE YAPABİLİR Kİ?

"Ufacık bir kıvılcımın peşinden güçlü bir alev gelir."
DANTE

Onları durdurmak zorunda olduğunu biliyordu. Cebinde yalnızca 800 dolar para bulunan Sam LaBudde, arabasını sürüp Meksika sınırını aştı, Ensenada'daki balıkçı rıhtımında durup fırsatı beklemeye başladı. Omzundaki video kamerasıyla anılarını çekmeye çalışan saf Amerikalı turistlere benziyor, teknesini rıhtıma yanaştıran kaptanlara tayfa ya da teknisyen olarak hizmete hazır olduğunu söylüyordu. Sonunda geçici tayfa olarak Maria Luisa'ya alındı. Panama bandıralı ton balığı teknesi Meksika kıyısından uzaklaşırken, LaBudde gizlice gemidekilerin faaliyetlerini videoya çekmeye başlamıştı bile. Yakalanırsa hayatının tehlikeye gireceğinin de farkındaydı.

Sonunda beklenen oldu, çevreleri sarılıverdi. Birçok kimselerin "su insanları" diye adlandırdığı yunuslardan koca bir sürü, Maria Luisa'nm çevresinde sıçrayıp cıvıldaşmaya başladı. Onları bu tekneye doğru çeken şey, kendi dost canlısı yaratılışlarıydı. Ama ölüme koşmakta olduklarının farkında değildiler. Bu balıkçıların yunus peşine düşmeleri, sarıkanat ton balıklarının da genellikle bu oyuncu yaratıkların altında yüzmekten hoşlandıklarını bildikleri içindi. Soğukkanlı bir hesapçılıkla ağlarını yunusların yolu üstüne attılar, onlara ne olacağına hiç aldırış etmediler.

Beş saat boyunca LaBudde'ün videosu bu dehşet olayını baştan sona filme kaydetti. Yunuslar peşpeşe ağlara takıldılar, kendilerini kurtaramayınca, yaşayabilmek için ihtiyaçları olan oksijeni alabilmek için yüze yükseldiler. Bir ara kaptan, "Ağda kaç tane var?" diye kükredi. Le Budde kamerasını çevirip bu katliamı kaydetmeye hazırlanırken, tayfalardan birinin, "Elli kadar!" diye cevap verdiğini duydu. Kaptan ağların toplanması emrini verdi. Sayısız yunus kaygan güvertede cansız yatıyordu. Tayfalar onları ton balıklarından ayırıp denize fırlattılar. Çöp torbaları gibi. LaBudde'ın filmi, nice kişinin yıllardan beri iddia ettiği şeyin sağlam kanıtı niteliğindeydi. Duyarlı kişiler, yüzlerce yunusun bir tek gün içinde katledildiğini söyleyip durmaktaydı. Tahminlere göre son on yıl içinde öldürülen yunus sayısı altı milyonu aşıyordu. LaBudde'ın filmi montajdan geçip on bir dakikalık formata sokulduğunda, gezegenimizi bizimle paylaşan bu zeki ve sevgi dolu yaratıklara neler yaptığımızı görmek seyircilerin yüreğini burktu. Yavaş yavaş ton balığı tutkunları bu ürünü satın almayı kestiler, boykot ilan ettiler, zaman içinde medyanın dikkati bu konuya odaklanırken, boykota katılanların sayısı da arttı.

LaBudde bu trajediyi filme aldıktan dört yıl sonra, 1991 yılında, dünyanın en büyük ton balığı konservecisi olarak bilinen Starkist firması, artık ağla yakalanmış ton balıklarını konservelemeyeceğini açıkladı. Ardından Chickens of the Sea firmasıyla Bumblebee Seafoods da onu izlediler, Starkist'ten birkaç saat sonra onlar da benzer açıklamalar yaptılar. Gerçi henüz bu savaş kazanılmış sayılamaz, çünkü yabancı kaçak ton balığı tekneleri hâlâ Amerikalıların eskiden öldürdüğü kadar yunus öldürmeyi sürdürmektedirler ama LaBudde'ın Maria Luisa'da geçirdiği gün, ABD ton balığı sanayiinde büyük bir devrimin katalizörü oldu, bir yandan binlerce yunusun hayatını kurtarırken, bir yandan da deniz ekosisteminin bir dereceye kadar dengesini korumasına kesinlikle katkıda bulundu.

[Işıldayan Safir]

"Her insan, doğuncaya kadar, imkânsızdır."
RALPH WALDO EMERSON

İş sosyal konulara ve dünya olaylarına gelip dayandığında, birçok insan kendini çok güçsüz ve önemsiz hisseder, kendisi özel hayatında her işini kusursuz yapsa bile kaderinin yine de başkalarının eylemlerine bağlı olduğuna inanır. Çete çatışmalarının, şiddet suçlarının, büyük bütçe açıklarının tehdidi altındaymıs gibi hisseder, evsiz barksızlara ve okuma yazma bilmeyenlere üzülür, dünya ikliminin
ısınmasına, dünyadaki pek çok canlı türünün yok olmasına kaygılanırlar. Bu tür insanlar genellikle şöyle düşünür: "Ben kendi hayatımı ve ailemin hayatını düzene soksam bile neye yarar ki? Yüksek mevkiye gelmiş bir deli her an yanlış düğmeye basabilir, hepimizi havaya uçurabilir nasılsa!" Bu tür bir inanç sistemi, kontrolün kendi elimizde olmadığını, herhangi bir önemli değişiklik yaratacak gücümüz olmadığını hissettirmekte, sonunda öğrenilmiş çaresizlik duygusuna yol
açmakta, sonu da, "Niye zahmet edeyim ki?" sorusuyla noktalanmaktadır.

Bir insanın eyleme geçme yeteneğine, bu öğrenilmiş çaresizlik kadar zarar veren bir başka duygu olamaz. Bu duygu bizim kendi hayatımızı değiştirmemizi, başkalarına da hayatlarını değiştirmeleri için yardım etmemizi engelleyen bir numaralı nedendir. Eğer bu kitabı burasına kadar okumuşsanız, benim hangi ana mesajı vermeye çalıştığımı da kuşkusuz anlamışsınızdır: düşünce biçiminizi, neler hissettiğinizi ve neler yaptığınızı şu anda değiştirecek güç zaten elinizdedir.

Belki de ömrünüzde ilk defa olarak Master Sistem'inizin kontrolünü elinize alma gücünü elde ettiniz, o güç sizi bilinciniz dışında bu noktaya kadar getirdi. Bu kitabı okuyarak ve egzersizleri yaparak edindiğiniz üstünlüklerle, kendi kaderinizin efendisi ve yöneticisi olduğunuz gerçeğini anlamış ve artık uyanmış olmanız gerekir. Sizinle birlikte, kaderi biçimlendiren o dev gücü, kararları keşfettik, neye odaklanacağımıza, nelerin ne anlama geldiğine, neler yapmak gerektiğine ilişkin kararlarımızın, hem bugünümüz, hem de yarınımız için kalite saptayıcı olduğunu anladınız.

Şimdi de sıra, toplumumuzu, ülkemizi, dünyamızı biçimlendirecek ortak kararların üstüne gitmeye gelmiş bulunuyor. Gelecek kuşaklar boyunca doğacak ve yaşayacak insanların hayat kalitesini saptayacak olan şey, bizlerin bugün vereceğimiz kolektif kararlarla, uyuşturucu bağımlılığı gibi, ticarette dengesizlikler gibi, etkisiz eğitim gibi, cezaevlerimizin eksiklikleri gibi yaygın zorlukların üstüne gitmemiz olacaktır.

İyi işlemeyen her şeyin üstüne gitmekle, odağımızı etkilere yöneltmiş oluyor, bu sorunların nedenlerini ihmal ediyoruz. Kaderimizi yaratan şeyin, sizin ve benim her gün verdiğimiz küçük kararlar olduğunu anlayamıyoruz. Bunun anlamı, bizim adımıza düşünme işini çevremizdeki diğer insanlara ve diğer faktörlere bırakmak, yaptıklarımızın potansiyel etkilerini düşünmeden hareket etmek, böylelikle belki de en çok korktuğumuz sorunları daha büyütmek demektir.

Kısa dönemde acıdan kaçmaya çalışırken, uzun dönemli acılar yaratacak kararlar veriyoruz, sonra nehrin daha ötelerine sürüklendiğimiz zaman da, bu sorunlar kalıcıdır, değiştirilemez, koşulların doğal sonucu bunlar, deyip duruyoruz.

Herhalde en inandırıcı sahte inanç, durumu tersine ancak bir süpefmenin çevirebileceği yolundaki, çoğumuzun paylaştığı inanç olsa gerektir. Oysa bundan yanlış şey olamaz. Hayat kümülatif bir şeydir. Hayatımızda aldığımız bu sonuçlar, bizim birey olarak, aile olarak, toplum olarak, canlı türü olarak verdiğimiz bir yığın küçük kararın bir toplamıdır. Hayatımızın başarılı ya da başarısız olması, bir tek büyük olayın, dünyayı sarsan kararın sonucu olarak ortaya çıkmaz. Bazen her ne kadar bize öyleymiş gibi görünse de, bu doğru değildir. Aslında başarıyla başarısızlığı saptayan şey, her gün verdiğimiz kararlarla her gün giriştiğimiz eylemlerdir.

Yine aynı şekilde, her birimizin bireysel düzeyde verdiği günlük kararlar, giriştiği eylemler, yüklendiği sorumluluklar, sakatlarımıza bakıp bakamayacağımızı, çevremizle uyumlu yaşayıp yaşayamayacağımızı saptayan şey olacaktır. Hem bireysel, hem de ortak kaderimizde büyük ve etkili değişiklikler yaratabilmek için, kendimizi sürekli ve sonu gelmez gelişmeye, CANI disiplinine adamak zorundayız. Uzun dönemde kalıcı olacak değişiklikleri ancak o yolla yaratabiliriz.

[Işıldayan Safir]

SON ÇÖZÜM

Bugün bizim bir ulus olarak ve bir dünya olarak karşımıza dikilmiş sorunların ortak noktası nedir sizce? Sayıları giderek artan evsiz barksızlardan tırmanan suç oranlarına, bütçe açıklarına, ekosistemimizin yavaş yavaş boğulur duruma gelmesine kadar hepsinin bir ortak noktası var mıdır? Vardır. Bu sorunların her birine neden olan ya da başlatan şey, insan davranışıdır. O halde bunların hepsinin çözümü de insan davranışını değiştirmek olacaktır. (Bunu yapabilmek için, nasıl değerlendirme yaptığımızı, nasıl karar verdiğimizi değiştirmek durumundayız ki, esasen bu kitabın tümü de bu konudadır.) Bizin uyuşturucu sorunu diye bir sorunumuz yok, davranış sorunumuz var. Yeni yetmelerde hamilelik olaylarının artması, bir virüsün yarattığı sorun değildir. Belli bir davranışın sonucudur. Çete çatışmaları da bir davranış sorunudur. Nükleer savaş bile aslında bir davranış sorunudur! Bombaları yapan bizim kararlarımızdı, onları yok eden de bizim kararlarımız olacak. Bu sorunların hepsi, insanların girişmeyi seçtiği eylemlerden kaynaklanmıştır.

Örneğin kişi çete üyesi olursa, bu bir tek karar, bir dizi davranışa ve sorunlara yol açmaktadır. Yeni çeteci kimliğiyle, bu kişi çok özel bir davranış biçimine boyun eğecek, gruba sadakat gibi konulara en büyük değerleri bağlayacak, buradan da, tipik kural ve davranışlardan oluşan koskoca bir sistem doğup gelişecektir. Kararlarımızın uzun vadeli etkilerinin küresel bir örneği de, dünyanın pek çok yerinde pek çok hayatı etkileyen kronik açlıklar ve yiyecek sıkıntılarıdır. Dünya Sağlık Teşkilâtı, bu gezegenin üzerinde yaşamakta olan her kadın, erkek ve çocuğu beslemenin mümkün olduğunu kanıtlamıştır ama yine de her gün 40.000 çocuk açlıktan ölmektedir. Neden? Besbelli kaynaklarımız yeterlidir, ama bir şeyler fena halde ters gitmiştir. Bu ters giden şey yalnız yiyeceklerin dağıtılış biçimiyle ilgili olmayıp, kaynaklarımızın kullanılış biçimiyle de ilgilidir.

Bütün bunların harika yanı nedir? Bir iyi haber varsa, o da, tüm sorunların kökünde davranışın (ve davranışı başlatan kararlarımızın) yattığını anlamakla, bunu değiştirebilecek olanın kendimiz olduğunu da anlıyor olmamızdır! Bu kitaptan öğrendiğiniz gibi, kesinlikle kendi kontrolümüzde olan bir şey varsa o da bizim iç dünyamızdır. Olayların ne anlama geldiğine ve bu konuda ne yapmak gerektiğine biz kendimiz karar veririz. Ve kararlarımızın sonucunda da, dış çevremizi etkileyen eylemlere geçeriz. Kendi evimizin içinde, kendi işimizde, kendi toplumumuzda girişebileceğimiz bazı öyle eylemler vardır ki, bir dizi olumlu sonuçları başlatabilir. Biz eylemlerimizle en derin değer ve inançlarımızı ifade ederiz ve medyanın küresel etkisiyle, en basit eylemlerimiz bile tüm ulusların halkını etkileyecek ve harekete geçirecek gücü kazanır.

Bu sözler insan nesli bakımından çok cesaret verici olsa bile, siz bu arada kendi kendinize, "Bir tek kişi dünyada fark yaratacak ne yapabilir ki?" diye soruyor olabilirsiniz. Hemen hemen her şeyi yapabilir! Yapacağınız etkinin tek sınırı, kendi hayal gücünüzün ve adanmışlığınızın sınırıdır. Dünya tarihi, kendini fark yaratmaya adamış bir avuç insanın neleri gerçekleştirebildiğinin örnekleriyle doludur. Bu kişiler aslında küçük şeyleri çok iyi yapabilen insanlardı. Bir şeylerin değişmesi gerektiğine karar verdiler, bunu yapanın kendileri olması gerektiğine karar verdiler, yapabileceklerini gördüler sonra da cesaretlerini toplayıp direndiler, onu yapmanın bir yolunu buluncaya kadar pes etmediler. İşte biz bu insanlara kahraman diyoruz.

Ben sizin de, benim de, karşılaştığımız hemen hemen herkesin de kahraman olmaya yetecek iç kapasiteye sahip olduğuna inanıyorum. Cesaretli, soylu adımları atıp hayatı başkaları için daha iyileştirebilme yeteneği hepimizde var. Kısa dönemde belki bunu kendimizi feda ederek yapıyormuşuz gibi görünse de, asıl gerçek değişmez. Doğru şeyi yapabilme kapasitesi, ayağa kalkıp dikilme, bir fark yaratma kapasitesi, şu anda sizin içinizde de var. Asıl sorun: Zamanı geldiğinde, kendinizin kahraman olduğunu hatırlayıp, ihtiyaç içinde olanlara destek verme uğruna bencillikten uzaklaşabilecek misiniz?

[Işıldayan Safir]

"İstemeyerek oldu; gemimi batırmışlardı."

JOHN F. KENNEDY (nasıl kahraman olduğu sorulduğunda)

Pek çok insan, sorun ya da zorlukların gölgesinden bile kaçınmak ister, oysa zorlukların üstesinden germek, karakteri oluşturan şeydir. Nice kişi, karşısına büyük bir zorluk ya da hayat tehdit eden bir olay çıkıncaya kadar kendisinin kahraman olduğunu hiç fark etmemiştir. Ancak o zaman ellerinden geleni yapmaya kalkışmışlardır, çünkü başka çareleri kalmamıştır. Gelecek sefer kendinizi bir zorlukla yüzyüze bulduğunuzda, bir fark yaratmaya karar verip eyleme geçir. Olay o sıra gözünüze ne kadar küçük ve önemsiz görünürse
görünsün, yapın bunu. Hangi sonuçlar zincirini başlatacağınızı kim nereden bilebilir? Kendinizi bir kahraman olarak tanımlayın ki gerçekten kahraman gibi davranabilesiniz.

Mother Teresa'ya bakan nice kişi, onun kahraman olmak için doğmuş biri olduğunu düşünür. Onun inanılmaz düzeyde manevî değerlere sahip bir kadın olduğuna, yoksullara yardım etmeye adanmışlığı nedeniyle zaten yaratılıştan farklı olduğuna inanırlar. Gerçi Mother Teresa'nın büyük cesarete ve merhamete sahip bir kadın olduğu doğrudur, ama onu çağımızın en büyük katkıcılarından biri olarak tanımlayan bazı çok önemli ve kritik olaylar olduğu da doğrudur. Mother Teresa başlangıçta yoksullara yardım etmek için yola çıkmış bir insan değildir. Bir kere, yirmi yıl boyunca Kalküta'da en zengin ailelerin çocuklarına öğretmenlik yapmıştır. Kendi çalıştığı zengin mahalleyi çevreleyen yoksul gecekonduları görmezden gelmiş, o ufacık etki alanının dışına çıkmaya uzun süre cesaret edememiştir.

Bir gece sokakta yürürken bir kadının imdat istediğini duymuş, ölmek üzere olan bu kadın Mother Teresa'nın kollarına yıkıldığı anda, kahramanımızın kaderi de bir anda ve ebediyen değişmiştir.

Kadının durumunun ciddi olduğunu anlayan Mother Teresa onu hastaneye yetiştirmiş, orada hastaya oturup beklemesi söylenmiştir. Derhal ilgilenilmezse kadının öleceğini anlayan Mother Teresa, onu kapıp bir başka hastaneye götürmüştür. Hastaya orada da beklenmesi söylenmiştir, çünkü ait olduğu kast sınıfı, onun önemini azaltmakta, önce önemli hastalarla ilgilenilmesini şart koşmaktadır. Sonunda Mother Teresa çaresizlik içinde, kadını evine götürmüştür. Gecenin geç saatlerinde kadın, Mother Teresa'nın sevgi dolu kollarında ölmüştür.

Mother Teresa'nın "tanımlayıcı an"ı o zaman gerçekleşmiştir. Elimi uzatabileceğim kimselere bir daha böyle bir şey olmasına asla izin vermeyeceğim, kararına o zaman varmıştır. O andan başlayarak, hayatını tümüyle çevresindekilerin acılarını hafifletmeye adamaya karar vermiştir. Yaşasalar da, ölseler de, gururla yaşayıp ölmelerine yardımcı olacaktır. Ömürleri boyunca görmedikleri kadar iyi muamele görmeleri, her insanın hakkı olan sevgiyi ve saygıyı görmeleri için elinden gelen her şeyi yapacağına karar vermiştir.

[Işıldayan Safir]

"Şu yerden ve şu zamandan çıkan haberi dost düşman duysun ki, meşale artık yeni kuşak Amerikalıların eline geçmiştir. Bu yüzyılda doğan, savaşlarla terbiye olan, acı ve zor bir barış döneminin disiplinini taşıyan, tarihsel mirasımızla gurur duyan, ulusça adandığımız insan haklarının yavaş yavaş ayaklar altına alınmasına tanık olmayı, izin vermeyi kabul etmeyen, o haklara bugün, hem yurdumuzda hem de dünyada adanmışlığını bilen bir kuşağız. Dost düşman her ulus bilsin ki, özgürlüğün bekası ve başarısı için her bedeli ödemeye, her yükü taşımaya, her zorlukla boğuşmaya, her dostu desteklemeye, her düşmana karşı çıkmaya hazırız."
JOHN F. KENNEDY

Günümüzde pek çok kişi, kahraman olma fikrinden bile ürker, nedeni belki de getireceği sorumluluktan kaçmak içindir. Hem zaten bu tür niyetler bencil niyet sayılmaz mı? Kahramanlık denilen şey baştan sona bir sahtelik değil mi? Ne de olsa, hiç kimse kusursuz değildir. Bugün içinde yaşadığımız toplum, yalnız potansiyel kahramanları görmezden gelmekle kalmıyor, kendini kanıtlamış kahramanları bile küçültmeye çalışıyor. Haince bir merakla özel hayatlarını deşiyoruz, zırhlarında bir delik arıyoruz ve sonunda da tabii, buluyoruz. Bulamazsak, kendimiz uyduruyoruz. Her seçim zamanı geldiğinde insanlar adayların kalitesizliğinden yakınır ama yine de, adayın geçmiş davranışlarını tarayıp ufacık da olsa bir kusur arar, Yüksek Mahkeme üyeliğine aday birinin on yıllarca önce bir kere esrarlı bir sigara içmiş olduğunu bile keşfeder!

Geçmiş çağlara ait kahramanlarımızı da günümüzün kahramanlarına uyguladığımız bu katı kriterlere göre incelesek, hiç kahramanımız kalır mıydı! Kennedy'ler de, King'ler de, bugünün boyalı basın zihniyeti karşısında zor ayakta kalırlardı. Görünüşe göre, sonunda ihanete uğramaktan o kadar korkuyoruz ki, daha başlangıçta bir terslik bulmaya çalışıyor, kendimizi gelebilecek bir hayal kırıklığına karşı korumak istiyoruz. Tüm kahramanların ayaklarının kilden olduğuna inanmayı sürdürürsek, hepimizde bir terslik olduğuna, hiç kimsenin kahraman olacak niteliklere sahip olmadığına da inanıyoruz demektir.

Ben kahramanı nasıl tanımlıyorum? Kahraman, en zor koşullarda bile cesaretle katkılarda bulunan insandır; kahraman, bencillikten uzak davranan, kendisinden beklediği şeyler başkalarının ondan beklediğinden fazla olan insandır; kahraman, muhalefete meydan okuyan, doğru olduğuna inandığı şeyi, korkusuna rağmen yapan kişidir.

Kahraman, statükocuların sağduyu dediği şeyin ötesinde hareket eder. Kahraman katkıda bulunma amacını seçen, örnek olmaya istekli, kendi inançlarının gerçeğini yaşayan herkestir. Kahraman kendi sonuçlarını yaratacak stratejileri geliştirir, bunları gerçekleştirinceye kadar direnir, gerektiğinde yaklaşımını değiştirir, sürekli girişilen küçük eylemlerin önemini anlar. Kahraman kişi, kusursuz kişi değildir. Hepimiz hata yaparız, ama bu hatalar, hayatımız boyunca getirdiğimiz katkıları geçersiz kılmaz. Kusursuzluk, kahramanlık değildir; kahramanlık olan insanlıktır.

[Işıldayan Safir]

ÇEVREMİZLE İLGİLİ SORUNLAR

Çevre artık yalnızca karşıt kültürleri oluşturan kaynak olmaktan çıkmış, başta gelen ulusal ve uluslararası kaygı nedenimiz haline gelmiştir. Tarih boyunca kaydedilmiş en sıcak dört yılı yaşadıktan sonra, insanlar küresel ısınma konusuna fena halde kaygılanır olmuşlardır. Bu olguyu yaratan, ozon tabakasının kıstırdığı karbon dioksit fazlasının, termometrelerde yükselme yaratmasıdır. Nedir sorunun başlıca kaynakları?

İçlerinden biri, havalandırma sistemlerinde ve sprey şişelerinde kullanılan fluorokarbon gazlarıdır. Bir başka temel neden de Orta ve Güney Amerika'nın yağmur ormanlarının imha edilmesi ve yanmasıdır. Yağmur ormanları tüm dünyadaki bitki örtüsünün %80 gibi şaşılacak bir miktarını oluşturdukları için, dünya ekosistemi açısından hayati önem taşımaktadırlar. Ağaçlar bizim atmosfere saldığımız toksik gazlarla karbon dioksit birleşip bunları solunabilir oksijene çevirmektedir! Ağaç! Bizim yaşamımızı borçlu oldüğümüz varlıklardır; onlar olmasa, dünyada bizim bildiğimiz anlamda hayat bulunmasına olanak yoktur. Yağmur ormanlarındaki ağaçlar aynı zamanda dünya hayvan ve böcek
çeşitliliğinin de en zengin kaynağıdır. Yağmur ormanlarını yakmakla, yalnız oksijen veren bitki örtüsünü yok edip hayvanların ve bitkilerin içinde yaşadığı çevreyi bozmakla kalmıyoruz aynı zamanda atmosfere çok fazla miktarda karbon dioksit salarak dünyanın ısınma etkisini de hızlandırıyoruz.

Bunca önemine rağmen yağmur ormanları neden bu kadar hızla yok edilmektedir? Cevap yine en basit anlamda, acı/zevk ekonomisinde yatmaktadır. Söz konusu ülkelerde çiftçilere, kendilerine otlak açmaları için çok büyük miktarlarda vergi muafiyetleri tanınmıştır. Bunun nedeni, daha fazla iskân
sahası kazanmak için midir? Elbette ki hayır. Esas amaç, ABD'ye ihraç edilecek sığır eti için hayvanlara daha fazla otlama alam sağlamaktır. ABD tükettiği etin %10'unu Orta ve Güney Amerika'dan ithal etmektedir. Bu ihtiyacı karşılayabilmek için yağmur ormanları, beş saniyede dört dönüm hızıyla yok edilmektedir.

Açılan bu alanların böylesine yanlış bir davranışla otlak olarak kullanılması, insanoğlunun verebileceği en yanlış kısa dönemli kararlardan biridir. Kendi sağ kalma kaynağımızı yıkıp yok ediyoruz. Kasaptan her yüz gram kıyma alışınızda 6
metrekare yağmur ormanını yok ettiğinizden haberiniz var mı?

Bu ormanlar bir kere yok edildi mi, bir daha yerine konması olanaksız! Dahası da var, orada yaşamakta olan canlı türlerinin imha hızı da yılda 1000 tür düzeyinde! Bu bizim eko-sistemimize yönelik, hayallere sığmayacak bir saldırı.

Ne anlamı var bütün bunların? Her şey vücutlarımızdan daha çok miktarda eti daha hızlı geçirmek için yapılıyor, oysa tıp bilimi kırmızı etin bir numaralı ölüm nedenleri arasında yer aldığını kanıtlamış durumda. Hem kalp hastalığının, hem de kanserin baş nedeni olarak gösterilen bir besin. İstatistiklere göre ABD'de her iki kişiden biri kalpten ölüyor... Rus ruletinden bile kurtulma şansınız, bu beslenme sistemindekinden daha çok! Yani sonunda, kendi iç çevremizi mahvetmeden, dış çevremizi mahvetmemize zaten olanak yok.

Yağmur ormanlarının mahvını durdurmak istiyor musunuz? Eko-sistemimizin o hassas dengesini onarmaya yardımcı ofmak istiyor musunuz? Greenpeace gibi kuruluşlara arasıra bir bağış çeki postalamanın yanısıra yapabileceğiniz en
güçlü şey, gezegenimizin yanlış kullanılmasını teşvik eden kişisel davranışlarınıza acıyı bağlamaktır. En etkili ilk adımlardan biri, hamburger yaptığımız kıymanın tüketiminde önemli azalmalar sağlamak ya da bu tüketimi sıfırlamak olabilir. Ton balığı sanayiindeki boykot pekâlâ sonuç vermiştir. Bu konuda da verebilir. Biz burada yalnızca dolarlardan ve sentlerden söz etmiyoruz. Dünyanın kendisi tehlikede. Unutmayın ki sofrada tabağınıza ne koyacağınız konusunda vereceğiniz karar, atmosfere ne kadar karbon dioksit salınacağını ve her gün kaç bitki ve hayvan türünün yok olacağını saptayan gücün bir damlası üzerinde etkilidir.

Şimdi de neler yediğinizin yerel düzeydeki etkilerine bakalım. Belki siz de benim gibi bir durumdasınızdır, yani ciddi bir su kıtlığı içindesinizdir. Yirmi birinci yüzyılda suyun altın değerinde olduğu söyleniyor. En değerli ve en nadir kaynaklarımızdan biri su olacak. Bu nasıl doğru olabilir? Bizim gezegenimizin en büyük bölümü suyla kaplı değil mi? Tabii ki nedeni, bizim bu hayatî kaynağı son derece yanlış yönetmemizdir. Özellikle de et sanayiiyle ilgili açıdan. Şöyle düşünün: Bir tek danayı yetiştirmek için harcanan suyun içinde bir destroyer yüzebilmektedir! Biz California halkı su tasarrufu sağlamak için çılgınca uğraşıyor, bahçelerimizi sulamaz oluyor, tuvaletlerimize ve duşlarımıza su azaltıcı aygıtlar takıyoruz. Bu eylemlerin hepsi önemli, ama yarım kilo sığır, eti üretebilmek için California'da ne kadar su harcandığını biliyor musunuz? 5214 galon! Demek ki yarım kilo sığır eti yememekle tasarruf edeceğiniz su miktarı, bütün bir yıl duş yapmamakla tasarruf edeceğinizden daha çok! Cornell Üniversitesi ekonomistlerinden David Fields ile Robin Hur'a göre, "Yerel yönetimlerin hayvan besleyenlere sulama sübvansiyonu olarak verdiği her dolar, aslında vergi mükellefine yedi dolarlık doğrudan ücret kaybına, daha yüksek hayat standartı giderlerine ve daha az ticaret gelirine patlıyor." Bir tek kişi, su tasarrufu için ne mi yapabilir? Bence cevap apaçık ortada: Et tüketiminizi azaltın.

Size üzerinde düşünecek bir şey daha vereyim. Et sanayiinin, başka herhangi bir sanayiden daha çok enerji tükettiğini biliyor muydunuz? Ülkemizde tüm sanayilere harcanan ham maddeler arasında, canlı hayvan üretimine gidenin, tüm enerji tüketiminin üçte biri olduğuna inanabiliyor musunuz? Yarım kilo sığır eti üretmek için gerekli fosil yakıt, aynı miktar proteini soya fasulyesinden elde etmek için harcananın tam otuz dokuz katı. Eğer niyetiniz enerji tasarrufu yapmaksa, köşedeki lokantaya kadar yürümek yerine arabanızla gidin, daha iyi! Arabanızın tükettiği enerjinin maliyeti, kesinlikle yüz gram sığır ya da tavuk eti için randımansızca ziyan edilen üretim maliyetinden az. Nükleer enerji tesisleri için kaygılanıyor musunuz? Tüm et tüketimimizi %50 azaltabilsek, hem nükleer enerjiye bağımlılığımız ortadan kalkacak, hem de ithal petrole ihtiyacımız kalmayacak.

Hepimizi kaygılandıran konulardan biri de dünyada açlık. Her yıl 60 milyon insan açlıktan ölürken, herhalde kendi kaynaklarımızı ne derece randımanlı kullandığımıza eğilmenin de zamanı gelmiştir. Unutmayın, her kararın bazı sonuçları olur, eğer gezegenimiz üzerindeki uzun vadeli etkileri birazcık bile anlayamıyorsak, kötü kararlar vermekten kaçınamayız.

Dönüm alan başına üretilen besinlere baktığımızda, eğer o besin etse, miktarın fena halde azaldığını görüyoruz. 125 kilo sığır eti üretebilen alanda, 20.000 kilo patates üretilebiliyor, bu da bir kişiyi beslemekle 160 kişiyi beslemek arasındaki farka eşit oluyor! 250 gram sığır eti üretebilen kaynaklarla sekiz kilo tahıl üretebiliyoruz. Et yiyen bir kişiyi bir yıl beslemek için gereken alan, on ya da on iki dönüm. Süt, yumurta ve sebze yiyen birini beslemek için iki dönüm yetiyor, vejetaryeni ise bir dönümden küçük bir alandan besleyebiliyoruz. Başka bir ifadeyle: Dört dönümlük bir alan, yirmi kat fazla vejetaryeni besleyebiliyor! Her gün kırk bin çocuk açlıktan ölüyor, oysa kaynaklarımızı daha etkin kullanmakla hepsini besleyebilecek durumdayız. Hepimiz et tüketimimizi yalnızca %10 azaltsak, hayvan beslemekten artan kaynaklarla yalnız bizim ülkemiz bile 100 milyon insanı besleyebilir! Yani dünyada açlıktan ölen her kadın erkek ve çocuğu! Elbette ki dağıtım denilen siyasal sorunla yine boğuşmamız gerekir ama en azından, gerekli yiyecek elimizde hazır olur. Ayrıca et yüzünden ziyan ettiğimiz çok değerli bir başka kaynak da üst toprak, iki buçuk santim kalınlığında üst toprağın oluşması tam 500 yıl sürüyor. Oysa şimdi, her 16 yılda 2,5 santim kaybediyoruz! Doğrudan hayvancılıkla ilgili üst toprak kaybının oranı % 85. Yeterli üst toprağımız olmayınca, besin zincirimiz çökecek, onunla birlikte, var olabilme yeteneğimiz de ortadan kalkacak.

Benim bu istatistiklerle ilk karşılaşmam, yakın dostum John Robbins sayesinde oldu (soyadı benzerliğine rağmen akraba değiliz, ama bir fark yaratma adanmışlığı bakımından gerçekten iki kardeş gibiyiz). John'ın yazdığı beslenme kitabı Pulitzer Ödülü'ne aday gösterildi. Bence o kitap, günlük karar ve eylemlerinin ne etkiler yaratabildiğim öğrenmek isteyen herkesin evinde bulunmalı.

[Işıldayan Safir]

TAVIR KOYUN

Bir tavır koymakla, hem kaynakların yanlış kullanılmasını önleme katkınız olur, hem de hamburgerlere göbeğinden bağlı olan yöneticilerimize bir mesaj vermiş olursunuz. Son yıllarda McDonald's gibi yiyecek servis şirketleri, müşteri taleplerindeki değişikliğe cevap verebilmek için salata büfeleri, alternatif yiyecekler sunmaya başladılar. Bu sayede hidrokarbon üretimi % 25 düştü, daha iyi bir çevreye yönelik önemli katkılar gerçekleşti. Siz de tüketici olarak, bu kitaptan öğrendiğiniz becerileri kullanın, olumlu bir değişiklik yaratmaya katkıda bulunun. Ne istediğinizi bilin, satın alma gücünüzü kaldıraç olarak kullanıp kötü paterni kesin, şirketleri alternatifler aramaya zorlayın, sonra da istenen davranışlara yöneldiklerinde, sundukları yeni mal ve hizmetlerden satın alarak onları teşvik edin.

[Işıldayan Safir]

ÇOCUKLARINIZI İYİ EĞİTİN, ONLARA KENDİNİZ ÖRNEK OLUN

Her zorlukta olduğu gibi, çevreyle ilgili sorunlarımızda da bir değişim yaratacak eylemlere ve eğitime ihtiyaç vardır. Ne yazık ki birçok kimselerin eğitim anlayışı, okula gitmekle sınırlıdır. Mezun oldukları anda öğrenmeyi keserler. Hattâ daha mezun olmadan önce keserler! Bir fark yaratma hevesiyle mesleğe atılan nice öğretmen felç edici idari politikalar yüzünden uyuşup kalmış, öğrencilerinin karşısına dikilen gerçek hayat sorunlarıyla olsun, türlü kişilerle olsun, mücadele etmeye hazır olmadıklarını görmüşlerdir. Oysa siz bu kitap boyunca pek çok mükemmellik modeli gördünüz ve bunlardan çok şey öğrenebilirsiniz. O halde siz ve ben nasıl fark yaratabiliriz? Çocuklarımızın eğitim kalitesini saptamada aktif bir rol alarak! Acaba çocuğunuzun öğretmeni, soruların gücünü, küresel metaforları anlasa, yararlanır mıydı? Değişim Sözlükçesini, değerleri, kuralları, şartlanmayı anlasa? Öğrencilerinizi paylaşın, o zaman bu alanda gerçekten bir fark yaratabilirsiniz.

En önemlisi, çocuklarımıza giriştikleri eylemlerin sonuçlarını öğretmektir. Bireysel ve yerel düzeyde hattâ kolektif etkileri açısından küresel düzeyde nelere yol açabileceklerini gösterin onlara. Kendi eylemlerinin hiçbir fark yaratmadığını sanma tuzağına düşmelerine izin vermeyin... Eğer bu kitapta aktarmaya çalıştığım bir ana mesaj varsa, en küçük karar ve eylemlerin bile, sürekli tekrarlanırsa, çok uzaklara varan etkiler yaratabileceğidir.

Çocuğunuzun sağlıklı bir özsaygıyla büyümesini garantiye almanın bir yolu, onlara kendi kararlarıyla eylemlerinin, sürekli tekrarlandığında, çok büyük etkiler yapabileceğini göstermektir. Bunu nasıl yapabilirsiniz? Kendiniz örnek olarak, nelerin mümkün olduğunu gösterirsiniz. Çocuklarınıza güçlendirici sorular sormanın, bilinçli seçilmiş değer ve kurallara göre yaşamanın ve şimdiye kadar öğrendiğiniz tüm stratejilerin etkilerini gösterin.

Sizin de benim de katkıda bulunabilmemiz için öyle çok yol var ki! Bizler fark yaratmak için önce muhteşem bir master plan hazırlamak zorunda değiliz. Bir anda, en küçük şeyleri yaparken, önemsiz gibi görünen kararlan verirken de farklar yaratabiliriz. Nice kahramanlarımızın, tekrar tekrar yaptıkları küçük şeylerle kahramanlaştığı bir gerçektir. Çevrenize bir bakın. Her taraf kahramanlarla dolu, ama günlük işlerini mükemmel yapıyorlar diye onlara hak ettikleri takdiri ve alkışı yöneltmiyoruz. Gece gündüz sırtlarında polis üniformalarıyla çalışıp duran insanlar kesinlikle birer kahraman. Bizi koruyorlar, bir güvenlik duygusu yaratıyorlar, ama çoğumuz yine de onları düşman gibi görüyoruz. İtfaiyeciler de kahraman ama kendimiz tehlikeye düşmedikçe onları hiç görmüyoruz. Aynı ilke, cankurtaran şoförleri için de geçerli. Polis görevlileri için de, daha bir yığın akla gelmeyen kahraman için de.

Belki en büyük farkı hazır olarak yaratabiliriz. Örneğin birisi yanıbaşınızda kalp krizi geçirse, ama siz ilk yardım eğitimi aldığınız için neler yapılacağını bilir durumda olsanız, neler hissedederdiniz? Tüm hayat belirtileri kesildiğinde, sizin bilinçli kalp masajınız sayesinde o kişinin hayatı kurtulsa?

İnanın bana, o olayda hissedeceğiniz katkıda bulunma ve başarma duygusu, ömrünüzde hissetmediğiniz kadar büyük olurdu. Hiç kimsenin takdiri size bu duyguyu veremezdi. Dünya kadar paranız olsa, bu kadar gurur duyamazdınız. Hiçbir başarıyı bununla ölçemezdiniz. Bunlar tabii çok çarpıcı örnekler. Daha başka katkıda bulunma yolları da bulabilir misiniz? Tabii bulursunuz! İnsan formasyonuna katkıda bulunmakla da kahraman olunur!

Çevrenizdekileri fark etmekle, onlara destek sunmakla, cesaretlendirmekle, gerçekte kim olduklarını onlara hatırlatmakla da olunur. Markette alışveriş ederken, amaçsız adımlarla enginarlardan kabaklara gidip geleceğiniz yerde, oradaki birini fark edip neşeyle gülümseyerek selamlasanız ne olur? Bir yabancıya içten bir iltifat sunsanız ne olur? Acaba o kişinin durumunu değiştirmeniz, onun da size gülümsemesini, bir sonra rastlayacağı birine iltifat etmesini sağlayabilmeniz mümkün mü? Belki de çocuklarına? O bir tek hareketten bir eylemler zinciri türeyebilir mi?

Fark yaratmanın öyle çok ve öyle basit yolları var ki! Kalkıp birinin hayatını kurtarmak zorunda değiliz. Ama belki o kişiyi gülümsetmek de hayatını kurtarmaktır, ya da en azından, sahip olduğu hayattan daha çok zevk almasını sağlamaktır. Bugün daha hangi basit hareketlerle fark yaratabilirsiniz? İşten eve dönerken bir yaşlılar evine uğrayıp oradakilerle biraz çene çalmaya ne dersiniz? Onlara, "Hayatta öğrendiğiniz en önemli derslerden bazılarını anlatsanıza" deseniz neler hissederler? Eminim size anlatacakları çok şey vardır! Hastaneye uğraşanız, bir hastayı ziyaret edip gününü neşelendirseniz ne olur? Yalnız o hastayı dinlemekle bile yetinseniz, yine kahraman sayılırsınız.

Neden bir yığın insan başkalarına yardım etmek için bu küçücük adımları bile atmaya çekiniyor? En sık rastlanan nedenlerden biri, emin olamadıkları bir şeyi yapmaktan utanmaları. Reddedilmekten ya da budala durumuna düşmekten korkuyorlar. Ama bir şey söyleyeyim mi? Eğer oyunu oynarken niyetiniz kazanmaksa, neyiniz var neyiniz yoksa seferber etmelisiniz. Budala durumuna düşmeye de istekli olmalısınız, sonuç vermeyecek bazı şeyleri denemeye de. Eğer sonuç vermezse, o zaman yaklaşımınızı değiştirirsiniz. Aksi halde nasıl yenilik yaratabilir, nasıl büyüyebilir, kim olduğunuzu nasıl keşfedebilirsiniz?

[Işıldayan Safir]

"Karşılığım veremeyecek birine bir iyilik yapmadıkça, mükemmel bir gün yaşamış sayılmazsınız.
JOHN WOODEN

Eğer ülkenizde yaşam kalitesini değiştirmek istiyorsanız, çok sayıda insanın değer sistemlerini etkilemekten başka çare yoktur. Geleceğimiz gençlerimizin elinde. Onların değerleri, günün birinde toplumun değerleri olarak. Ben bu kelimeleri buraya yazarken, Başkan Bush geçenlerde, yararlanabilirsek hepimize benzersiz fırsatlar sunabilecek bir belgeyi imzaladı. Adı 1990 Ulusal ve Toplumsal Hizmet Yasası. Amacı, toplumların hizmet fırsatlarını geliştirmesine ve genişletmesine olanak vermek için program fonları, eğitim ve teknik yardım sağlamak. Yasa tüm vatandaşları bu işe zaman vermeye, yeteneklerini ve enerjilerini vermeye teşvik etmekle birlikte, esas olarak gençleri bazı değerli projelere yönlendirmeyi amaçlamış. Bu tür programların gücü değerlerimizi yeni baştan katkıda bulunmanın önemine akord etmemizi sağlaması oluyor. Ama siz yine de kendinizi hükümet destekli programlarla sınırlamayın. Bir ülkede herkes (küçük çocuklarla ihtiyarlar hariç) haftada üç saatini bu tür faaliyetlere verse, yılda kümülatif olarak kaç saat kazanılır, düşünebiliyor musunuz? Ya beşer saat versek? O zaman saatler milyonlara, parasal karşılığı trilyonlara yükselir! Bu tür girişimlerle sosyal zorlukların bazılarını alt edebilir miyiz dersiniz? Zamanınızı vermek, kim olduğunuz konusundaki gözlemlerinizi kesinlikle değiştirecek, sizi kahraman olma yoluna doğru sürecektir.

Bazı insanlar tanırım, hep hayatın haksızlıklarına odaklandıkları için sürekli acı içindedirler. Çocuklar nasıl kör doğabiliyor, gökkuşağını görme şansları nasıl ellerinden alınabiliyor? Kimseye kötülük etmemiş biri nasıl soygunda kurşun yiyip sakat kalıyor? Olayların gerisinde yatan amaçlar belirsizdir. Bu konu, inancın son sınavı sayılır. Herkesin dünyaya, çeşitli zamanlarda çeşitli dersler öğrenmek için geldiğine inanmak zorundayız. İyi ve kötü tecrübeler yalnızca insanların algılarından kaynaklanıyor. Ne de olsa, en güçlü tecrübelerinizden bazıları, aslında en iyi tecrübeleriniz. Onlar sizi yoğurup biçimlendirmiş, eğitmiş, içinizde bir duyarlılık geliştirmiş, sizi kaderinize doğru yönlendirmiş. Bir söz vardır, bilirsiniz: "Öğrenci hazır oldu mu, öğretmen ortaya çıkar" derler. Sırası gelmişken söyleyeyim, siz kendinizi öğretmen sanıyorsanız, bir kere daha düşünün... Belki de ders verdiğiniz kişiden bir şeyler öğrenmek için buradasınız!