[Bluesky24]

Kan Yağlarına Dikkat!Koroner kalp hastalığı, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de erişkinlerde, başta gelen ölüm nedenlerinden birisini oluşturmaktadır. Bu hastalığın sebebiyet verdiği ölüm vakalarınn çou, hastane dışında ve ani olduğundan, koroner kalp hastalığının tedavi imkanları da kısıtlı olmaktadır. Oysa hastalığın altında yatan koroner aterosklerotik süreç, çok sinsi olup, gelişmesi risk faktörlerine bağlıdır.

Kısaca ateroskleroz, damarlarda yağ birikimi ve hücrelerin buna reaksiyon göstermesiyle gelişen, damarların daralması veya tıkanmasına yol açan bir durumdur. Ateroskleroz kalbi besleyen damarlarda oluştuğu zaman kalp kasının oksijen ve besin kullanımı zorlaşır, hatta tamamen engellenebilir. Bu durum sonucunda da kalp kasında az oksijenlenmeye bağlı olarak ağrı veya kalp kası kasılma ve gevşeme yetersizliği ya da mikord infarktüsü olarak bilinen damarın tamamen tıkanmasına bağlı kalp kası ölümü oluşabilir.

Erkeklerde 45, kadınlarda ise 55 yaşın üstü ya da erken menopoz döneminde, sigara alışkanlığı ve yüksek tansiyon olduğunda koroner kalp hastalığı riski artmaktadır. Ayrıca ailede kadın akrabalarda 65, erkek akrabalarda 55 yaşın altında koroner kalp hastalığı öyküsü olması, yüksek kolesterol ve düşük HD-total kolesterolün 200 mg/dlnin, LDL-kolesterolünün 130 mg/dlnin altına düşmesi HDL-kolesterolünün ise 60 mg/dlnin üstünde seyretmesi vücutta bir problem olduğunun göstergesidir.

Yukarıda sayılanlardan yaş, cinsiyet, aile öyküsü gibi bazı etkenler değiştirilemez risk faktörlerini oluştururken; kolesterol düzeylerinin düzeltilmesi, sigaranın bırakılması, yüksek tansiyonun tedavi edilmesi gibi kimi etkenler de koroner kalp hastalığına yakalanma tehlikesini önleyici unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadırlar.

Örneğin 1968 ve 1976 yılları arasında ABDde koroner kalp hastalığının neden olduğu ölümlerde % 20 oranında bir azalma görülmüştür. Söz konusu azalmanın büyük bir kısmının insanları koroner kalp hastalığına ilişkin aldıkları eğitim sonucu yaşam tarzlarını değiştirmeleri, özellikle de sigara tüketimindeki azalma ve serum kolestorol düzeylerinin düşürülmesiyle ilişkili olduğu saptanmıştır.

Bu yazımızda koroner kalp hastalığının en önemli ve düzeltilebilir risk faktörlerinden biri olan kan yağlarına değindik. Erken oluşan koroner kalp hastalığının nedenleri olarak görülen, yüksek kolesterol düzeyi ve bazı özgün lipoproteinlerdeki değişiklikler, çoğu zaman doymuş yağ ve yüksek kolesterollü beslenme, egzersiz eksikliği ile sigara tüketimi gibi nedenlerle doğrudan ilişkilidir.

Kan kolesterol değerleri, koroner kalp hastalığı ve beslenme arasındaki ilişki basitçe şöyle açıklanabilir: Kan kolesterol düzeyi yükseldikçe, koroner kalp hastalığı riski artmaktadır. Özellikle de doymuş yağ ve kolesterol açısından zengin besinler, kan kolesterol düzeyini yükselterek lipoproteinleri değiştirmektedir. Kan kolesterol düzeylerinin düşürülmesiyle koroner kalp hastalığı riski azalmaktadır.

Kolesterolün, aerosklerotik gelişimin başlaması ve ilerlemesinde kesin rol oynadığı, insanlarda veya yüksek düzeyde doymuş yağ vekolesterol içeren besinlerle beslenen hayvanlarda oluşan aterosklerotik lezyonların incelenmesi ile kesin olarak ortaay çıkarılmıştır. Örneğin maymunlarda, günde 500 mg kolesterol ve günlük kalorinin % 18-20sinin doymuş yağ olarak verildiği tipik batı ülke beslenmesine benzer diyetle beslendikleri zaman, koroner arterlerde aterosklerotik lezyonlar geliştiği saptanmıştır. Bütün bunlara ek olarak lezyonlar, diyet ve ilaçlarla plazmadaki kolesterol düzeyleri düşürüldüktensora gerilemektedir.

Yapılan çalışmalarda kan kolesterol seviyeleriin düşürülmesiyle aterosklerozun tersine dönebileceğini gösteren kanıtlar elde edilmiştir. Epidemiyolojik araştırmalar koroner kalp hastalığına bağlı ölümlerde meydana gelen artışla kolesterol tüketimi arasında bir ilişki olduğunu göstermiştir. Öte yandan ABDde ve Kuzey Avrupa ülkelerinde kan kolesterolseviyeleri ve koroner kalp hastalığı yüksek oranda grülürken, Japonyada beslenme ile kolesterol alımının ve koroner kalp hastalığı ölümlerinin çok düşük seviyelerde seyretmesi dikkat çekicidir. Japonlar beslenme alışkanlıklarını değiştirdikleri zaman kan kolesterol seviyelerindeki, koroner kalp hastalığındaki artma, çevresel faktörlerin ve beslenmenin genetik faktörlerden daha önemli olduğunu göstermektedir. ABDye yerleşen Japonlarda kan kolesterol düzeylerinin yükselmesi ve bununla birlikte koroner kalp hastalığı oranının artması, yukarıdaki çalışmalara ciddi bir örnek teşkil etmektedir.

Kan yağları bozukluğu hastalıklarına genel olarak dislipidemi adı verilmektedir. Bu terim basitçe kan yağlarının anormal metabolizmasını kapsar.

Bu metabolizma bozukluğu:

1) Genetik

2) Beslenme

3) Bazı hastalıklardan (ikincil nedenler) oluşur.

Kan yağları; kolesterol esterleri, trigliseritler, fosfolipitlerden oluşur. Kan yağları hücre zarının yapısında bulunur. Aynı zamanda bir besin deposu olarak (trigliseritler tarzında), bazı hormonların yapılarında (kolesterol tarzında) ve vücudun bazı temel maddelerinde (prostoglandinler) bulunur. Yağ asitleri dışındaki yağlar (kompleks lipitler) kanda lipoprotein adı verilen suda çözülür makromolekül komplekseleri halinde taşınırlar. Lipoproteinlerin genel yapısı ortada bir çekirdek ile protein, serbest kolesterol ve fosfolipitlerden oluşan bir yüzey tabakasından meydana gelen bir partikül şeklindedir. Yüzeylerinde özgül apoliproteinler yer alır. Lipoproteinler yoğunluklarına, elektroforetik özelliklerine ve içerdikleri apoliproteinlere göre:

1) Şilomikronlar

2) Şilomikron kalıntıları

3) Çok düşük dansiteli lipoproteinler (VLDL)

4) Orta dansiteli lipoproteinler (IDL)

5) Düşük dansiteli lipoproteinler (LDL)

6) Yüksek dansiteli lipoprotinler (HDL) tarzında sınıflara ayrılırlar.

Bu lipoproteinlerden özellikle LDL kesin olarak ateroskleros yapıcıdır. LDLnin oksidasyonu ve diğer kimyasal işlemleri ateroskleros yapıcı özelliğini artırmaktadır. Buna karşılık HLD hücrelerden ve lipoproteinlerden özellikle de kolesterolü toplar. Böylece damar duvarında kolesterol birikimini azaltır (koruyucu özellik).

Kar. Dr. Mehtap Şişman

Türk Kalp Vakfı

ALT KONULAR Kan Yağları ve Metabolizma Bozukluğunun Araştırılması Diyette Bulunan Çeşitli Yağ Türleri