Stres Reaksiyonu ve Beynimiz

[Bluesky24]

Stres Reaksiyonu ve BeynimizBeyin strese karşı nasıl tepki gösterir?

Stres sağlık için bir tehlike olduğu gibi yaşamın tuzu biberi de olabilir. Kendimiz için hangisinin söz konusu olduğu koşullar kadar bize de bağlıdır. Bu nedenle stresi ve vücudumuzda oluşturduğu değişiklikleri çok iyi bilmeliyiz.

Bir tehlike algılandığı zaman organizmanın alarm sistemi devreye girer. Bunun amacı en kısa sürede en uygun ve güçlü tepkiyi vermeye hazır duruma geçebilmektir. Bu süreçte vücudun savunma mekanizmaları harekete geçirilir. Stres faktörleri ortadan kalktıktan sonra ise sakinleştirici sistemler devreye girerek organizmayı stresten önceki durumuna dönüştürür.

Stresin vücudumuzda nasıl bir etki yaptığını anlamak için sinir sisteminin otomatik olarak çalışan sempatik ve parasempatik adlı iki alt sisteminden söz etmek gerekmektedir. Sempatik sistem daha çok savaş veya kaç reaksiyonu ile ilgilidir. Bu sistem uyarılma ve harekete geçme amacına hizmet eder. Bütün bunlar sinirsel uyarı ve hormonal yollarla gerçekleşir. Parasempatik sistem ise dinlenme ve metabolizma ile ilgilidir. Bu sistemlerin organların işlevleri üzerinde birbirine karşıt etkileri vardır. Örneğin sempatik sistem gözbebeklerini genişletirken parasempatik daraltır.

Beynin stresle baş etmede en önemli rolü oynayan kısmı limbik sistemdir. Limbik sistemin beyinde ani tepki veren kilit noktalarla çok sıkı bağlantıları vardır. Tehlike algılandığı zaman limbik sistem otonom sinir sistemi yoluyla hemen tepki verir. Bu sistem aynı zamanda duygu, öğrenme ve bellek işlevleri ile de sıkı bir ilişki içindedir. Tehlikenin algılanması ya da sadece hayal edilmesi bile stres reaksiyonuna neden olabilir.

Stres reaksiyonu sonucunda nefes alma, kalp hızı ve kan basıncı artar.Böylece kaçmak ya da savaşmak için gerekli olan bol oksijenli kan beyne ve kaslara hızla ulaşabilir. Hareket için kas gerginliği ve vücudu soğutmak için de terleme artar. Olası bir yaralanmadaki kan kaybını azaltmak amacıyla pıhtılaşma için gerekli olan kimyasal maddeler dolaşıma verilir. Ayrıca enerji gereksinimi için kana glukoz ve yağ asitleri salınır. Bu arada bellek güçlenir, uyarılma ve acıya karşı dayanıklılık artar. Göz bebekleri büyüyerek gözün daha fazla ışık alması sağlanır.

Bazı diğer hormonlar ise acil bir durum sırasında gerekli olmayan büyüme, üreme, bağışıklık sistemi gibi vücut faaliyetlerini durdurur. Deriye giden kan azalır, çünkü kan kaslar ve beyin gibi strese karşı tepki veren önemli organlara yönelmiştir.

Beyni birçok virüslerden, toksinlerden ve diğer zararlı maddelerden korumak amacıyla tüm omurgalılarda mevcut olan kan beyin engeli adlı kılcal damarlardan oluşan koruyucu bir sistem vardır. Bu sistemdeki damarların özel yapısı nedeniyle pek çok kimyasal madde beyne ulaşamaz ve böylece beyin korunmuş olur. Ancak stresin, zararlı kimyasalların bu kılcal damarlardan geçerek beyne ulaşma yeteneğini önemli ölçüde artırdığı da bazı araştırmalarla kanıtlanmıştır.

Bu arada beynin alnın hemen arkasında yer alan prefrontal korteks bölgesi ile ilgili olan yönetsel işlevleri yani planlama, mantık yürütme, problem çözme, yaratıcılık, farkındalık gibi yetileri de stres sonucunda bozulabilir. Kolayca anlaşılabileceği gibi bu işlevler iş yaşamı açısından oldukça önemlidir.



Görüldüğü gibi insan organizması tehlike ile savaşmak için çok iyi donanımlıdır. Ancak bu reaksiyonların çoğu günümüz stres faktörleri ile mücadele için gerekli olmayıp sağlığa zararlı sonuçlar doğurabilmektedirler. İşte bu nedenle uzun süren stres durumlarında kalp-damar ve mide-bağırsak sistemi hastalıkları, bağışıklık sisteminin bozulması sonucu sık hastalanma, kas-iskelet ve deri hastalıkları gibi birçok sağlık sorunu ortaya çıkmaktadır.

Akılda tutulması gereken önemli bir nokta uygun stres reaksiyonlarının yaşamın sağlıklı ve olması gereken bir parçası olduğudur. Stresi yok edemeyiz, ancak stres ile baş edebiliriz. Yapmamız gereken sempatik sistemin kronik olarak uyarılmış şekilde kalmasını önlemektir.

Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz: Stres reaksiyonu oldukça karmaşık bir süreç olup belirli bir noktaya kadar kişinin performansını artırır. Ancak, o nokta aşılırsa beynin işlevleri olumsuz etkilenerek performansda düşüş başlar. Bu nedenle özellikle profesyonel yaşam açısından bakıldığında kişi ve kurumların iyi bir stres yönetimi yaklaşımıyla optimum performansa ulaşmaları olasıdır.

Prof. Dr. Hakan Yöney