Gaziantep Tarihi

[Bluesky24]

Gaziantep TarihiGaziantep Tarihi

Güneydoğu Anadolu'yu batıya, Akdeniz ve Ortadoğu'ya bağlayan kara ve demir yollarının merkez noktası olması, Gaziantep Havaalanının uluslararası niteliğe çıkarılmış olması şehrimize mal, hizmet ve ziyaretçi akışını yoğunlaştırmaktadır. Gaziantep topraklarının 1/4'ü tarıma elverişli topraklardan oluşmuş bu toprakların bir bölümü Fırat Nehri'nin sularıyla sulanmaktadır. Gaziantep'in sulama yapılan bu topraklarında Antepfıstığı, zeytin, pamuk, üzüm, kırmızı biber ve keten gibi ekonomik değeri yüksek sanayi bitkileri ile mercimek, buğday ve arpa gibi hububat ürünleri yetiştirilmektedir.

Coğrafi yönden GAP'ın giriş kapısı, sanayisi ve ticari hacmiyle de GAP kalkınmasında temel teşkil eden Gaziantep, ekonomik yönden çevresindeki 18 ili etkisi altında tutmaktadır.

Gaziantep, Anadoludaki insan topluluklarının kültürünü yansıtan en eski merkezlerden birisi olup tarihi M.Ö. 4000 yıllarına kadar uzanmaktadır.

Gaziantep; gezilip görünmeye değer tarihi, turistik ve doğal güzellikleri, Kurtuluş savaşı ve Antep savunması hatıraları, yaylaları, ovaları, ören yerleri, leziz yemekleri, eşsiz el sanatları, camileri, türbeleri, medreseleri, Antep evleri, hanları, hamamları, kastelleri, kiliseleri, adını verdiği baklavası ve fıstığı, sanayisi insanlarının kendine has çalışkanlığı ve sıcaklığı ile geçmişin ve geleceğin bir arada yaşandığı Gaziler şehridir.

Gaziantep tarihinin oluşumunda ve niteliğinde yer unsurunun önemi büyüktür. Bölgenin, ilk uygarlıklarının doğduğu Mezopotamya ve Akdeniz arasında bulunuşu Güneyden ve Akdenizden doğuya, kuzeye ve batıya giden yolların kavşağında oluşu, uygarlık tarihine ve bugüne yön vermiştir. Bu nedenle Gaziantep tarih öncesi çağlardan beri insan topluluklarına yerleşme sahası ve uğrak yeri olmuştur. Tarihi İpek yolunun da buradan geçmiş olması ilin önemini ve canlığını devamlı olarak korumasını sağlamıştır.

Gaziantep'in tarih devirleri Kalkolitik, Paleolitik, Neolitik dönemler, tunç çağı, Hitit, Met, Asur, Pers, İskender, Selefkoslar, Roma ve Bizans İslam-Arap ve İslam-Türk devirleri olarak sıralanabilir. Bu dönemlerin izlerini günümüzde de açık bir şekilde görmek mümkündür.

Ayıntap olarak bilinen eski kent, bugünkü Gaziantep'in 12 km. kuzeybatısında dülük köyü ile Karahüyük köyü arasındadır. Yapılan arkeolojik araştırmalarda taş, kalkolitik ve bakır dönemlerine ait kalıntılara rastlanmış olması yörenin Anadolu'nun ilk yerleşim alanlarından birisi olduğunu göstermektedir.

Bir süre Babil imparatorluğunun egemenliği altında kalan Gaziantep M.Ö.1700 yıllarında Hitit devletinin bir kenti olmuştur. "Dülük" şehri ise Hititlerin önemli bir dini merkezi olduğundan ayrı bir önem taşımaktadır.

.

Büyük İskenderin generallerinden ve daha sonra Suriye Kralı da olan Selevkos Nikator kendi adıyla, Fırat nehrinin adını birleştirerek M.Ö.300 yılında burada Selevkos Euphrates ( Fıratın Silifkesi ) adında bir kent kurar. Daha sonraları M.Ö.1.yy.da kent Roma hakimiyetine girer .Bu hakimiyet değişikliğiyle birlikte kentin adı da değişerek köprü, geçit anlamına gelen ve bütün dünyada bilinen şekliyle " Zeugma" adını alır. Roma İmparatorluğunun 4.Skitia Lejyon Garnizonunun burada konuşlandırılması ve ticaret sebebiyle kısa zamanda 80 bin nüfusa ulaşan Zeugmada Fırat manzaralı yamaçlara villalar inşa edilir. 80 bin kişilik nüfus Zeugmayı dünyanın en büyük kentlerinden biri haline getirir. Örneklemek gerekirse Zeugma , komşusu sayılan Antakya (Antiokheia) ile Mısırdaki İskenderiyeden ( Aleksandreia) ‘dan daha küçük, Atina (Athena) ile aynı büyüklükteydi. Pompei ve şimdi dev bir metropol olan Londra (Londinum) ‘dan ise birkaç kat büyüklükteydi.

Ünlü coğrafyacı Strabon da Zeugmadan bahsetmektedir. Hellenistik dönemde Selevkos Nikator zamanında Zeugmada önemli imar faaliyetleri yapıldığı bilinmektedir. Kentteki Akropolün üzerine kader tanrıçası Thykenin bir tapınağı yapılmıştır. Bu tapınak halen toprak altındadır. Zeugma Antik Kenti kendi şehir sikkesi de basmış Roma Kentlerinden biridir. Sikkeler üzerine bir tarafına Thyke tapınağı , diğer tarafına da güçlülüğü simgeleyen Roma Kartalı motifi basılmıştır.

Gaziantep ve çevresi M.Ö. 700-546 yılları arasında Asur, Med, ve Pers İmparatorluklarının yönetimine girmiştir. Büyük İskender'in Pers devletini yıkmasından sonra Romalılar'ın, M.S. 636 yılına kadar da Bizanslılar'ın egemenliği altına girmiştir.

Gaziantep, Kahramanmaraş'tan Haleb'e, Birecik'ten Akdeniz kıyılarına ve Diyarbakır'dan İskenderun'a giden anayollar üzerinde bulunduğundan, her dönemin kültür ve ticaret merkezi olma özelliğini korumuştur.

İslamiyet'in buralardan Anadolu'ya yayılmış olması ve Hz. Muhammed'in Peygamberlik mührünü görüp öpen ve Onun vahiy katiplerinden olan Hz. Ökkeşiye'nin türbesinin Nurdağı ilçesinin Durmuşlar köyü yakınlarındaki bir tepenin üzerinde bulunması Gaziantep için bir önem taşımaktadır.

Hz. Ömer zamanında İslamiyet'in Arap yarımadası dışına yayılması için sürdürülen mücadeleler esnasında, İslam ordusu, Gaziantep yöresi ile Hatay'ı Bizanslılardan aldı. Böylece 639 yılında yöre halkı Müslümanlığı kabul etti. Gazianteb'in ünlü Ömeriye Cami o dönemde fethin sembolü olarak yapılmıştır.

1071 Malazgirt savaşından sonra bölgede Selçuklu İmparatorluğuna bağlı bir Türk devleti kurulmuştur. 1270 yılında Moğolların istilası ile yıkılan kent daha sonra Dulkadiroğullarının (1389) ve Memlukluların (1471) eline geçmiştir. 1516 yılında Yavuz Sultan Selim tarafından Memluklulara karşı yapılan Mercidabık(Kilis yakınlarında) meydan savaşından sonra Gaziantep ve yöresi Osmanlı İmparatorluğunun yönetimine girmiş oldu.

Osmanlılar döneminde çok sayıda cami, medrese, han ve hamam yapılmış, kent aynı zamanda üretim, ticaret ve el sanatları yönünden de ilerlemiştir. 1641 ve 1671 yıllarında yöreyi iki kez ziyaret eden Evliya Çelebi burada 22 mahalle, 8 bin ev, 100 kadar cam medrese, han, hamam ve üstü kapalı çarşı olduğunu anlatır.

I. Dünya savaşı sonunda, Gaziantep önce İngilizler daha sonra da Fransızlar tarafından işgal edilmiştir. Gaziantep Savunması, Ulusal Kurtuluş Savaşı tarihimizde yiğitlik, kahramanlık ve fedakârlığın ulaşılmaz abidesi olmuştur. Gaziantep savunması eşsiz kahramanlığı ile hem kendini hem de Güneydoğu Anadolu'yu düşman işgalinden kurtaran bir halk hareketi, Milli birliğin ve benliğin bir şahlanışı olarak tarihteki yerini almıştır.

ZEUGMA ANTİK KENTİ BELKIS (ZEUGMA)

Nizip ilçesine 10 km. uzaklıkta aynı adı taşıyan köyde bulunan Belkıs (Zeugma) şehri kalıntıları, Akropolden Fırat nehrine doğru inen yamaçlarda ter almaktadır. Kalıntılar Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerine aittir. Belkıs MÖ. I. yy. da bölgede egemen olan Komagene Krallığının dört büyük şehirlerinden birisidir. Yapılan kazılarda Romalı bir zengine ait bir villa bulunmuş ve bu villanın misafir odasının tabanında Dionysosun düğün sahnesi işlenmiş sanat değeri yüksek mozaikler ele geçmiştir.

Belkıs Zeugma antik kentinde, GAP kapsamında inşa edilen Birecik Barajı gölü altında kalacak alanlarda yürütülen arkeolojik kazı çalışmalarının tamamlanmasına az bir süre kaldı. Kültür Bakanlığı Belkıs Zeugma Kazı Koordinatörü Kemal Sertok, A.A muhabirine yaptığı açıklamada, antik kentteki kazı çalışmalarının, daha önce hazırlanan programa göre 4 Ekim`de sona ereceğini söyledi. Belkıs Zeugma antik kentindeki çalışmaların 1987 yılında başladığını, 1992`den itibaren de sistemli kazılara geçildiğini hatırlatan Sertok, ``Antik kentin bir bölümünün su altında kalacağı dikkate alınarak 1999 Mayıs ayında başlatılan kazılar ise bugüne kadar kesintisiz sürdürüldü`` dedi.

BÜTÜN BULUNTULAR BELGELENİYOR

Zeugma antik kentinde halen 100`ü arkeolog ve uzman, 230`u işçi olmak üzere 330 kişi ile çalıştıklarını kaydeden Sertok, ``Kazı, teras üzerinde yoğunlaştı. Kurtarma ve belgeleme çalışmaları yapıyoruz. Bulduğumuz bütün buluntular tek tek çizim, bilgi ve fotoğraflama yöntemi ile dijital ortamda belgeleniyor`` diye konuştu. Zeugma kurtarma kazısı için finans sağlayan ABD`de yerleşik, kar amacı gütmeyen bir kuruluş olan Packard Humanities İnstitute`un (PHI) kazı programının da 4 Ekim`de çalışmalara son verilmesi yönünde olduğunu ifade eden Sertok, bu tarihten sonra belgeleme, restorasyon ve yayına yönelik faaliyetlere başlanacağına dikkati çekti. Kazı evinde oluşturulan geniş bir laboratuvarda, Zeugma antik kentinden çıkarılan ve müzeye getirilmeyen mozaiklerin restorasyon ve konservasyon çalışmalarının yapıldığını vurgulayan Sertok, şöyle devam etti: "Ancak, Zeugma`dan çıkarılıp Gaziantep Müzesi`ne taşınan mozaikler ve freskler müze deposu ve bahçesi ile inşa halindeki binada bulunuyor. Yağış düşmeden önce bunları kapalı mekana almak, restorasyon ve konservasyon çalışmalarını yapmak için müze bahçesinde prefabrika laboratuvar kuruyoruz. Binbir emekle çıkarılan ve tarihten bize gelen bu eşsiz mirası, gelecek kuşaklara taşımak için gereken bilimsel çalışmalar eksiksiz yapılacaktır. Restoratörler çalışmalarını sürdürüyor. Restoratör grubundaki Türk uzmanlar freskler, İtalyanlar ise mozaikler üzerinde çalışacak."

SÜREÇ

Belkıs Zeugma antik kentindeki kazılar, antik kentin bir bölümünün GAP kapsamında inşa edilen Birecik Barajı gölü altında kalacak olması dolayısı ile 1999`da Gaziantep Valiliği`nin İl Özel İdaresi bütçesinden aktardığı kaynaklar ile yoğunlaştırıldı ve hızlandırıldı. Çalışmalar 2000 yılında da Kültür Bakanlığı, İl Özel İdaresi ve sponsor olan SANKO Holding`in katkısı ile yürütüldü. Savaş tanrısı Mars`ın, Türkiye üzelerinde benzeri olmayan 155 santim uzunluğunda bronz heykeli ve eşsiz mozaiklerin bulunması sonrasında, tarihsel mirasa ilgi duyan yerli-yabancı çevrelerin projektörleri bir anda Zeugma üzerine çevrildi.

Belkıs/Zeugma Antik Kenti , Gaziantep ili, Nizip İlçesi , Belkıs Köyü sınırları içerisinde Fırat Nehri'nin kıyısında yer alır. Yaklaşık 20 bin dönümlük bir arazi üzerine kurulmuş olar Belkıs/Zeugma Antik Kenti; Fırat'ın geçilebilir en sığ yerinde olması, askeri ve ticari bakımdan çok stratejik bir bölge olması nedeniyle tarihin her döneminde önemini korumuştur.80 bin nüfusu ile döneminin en büyük kentlerinden biri olan Belkıs/Zeugma , tarihin değişik dönemlerinde değişik isimlerle anılmıştır.

El Sanatları

Sedef ve Sedef Kakmacılığı

Çeşitli deniz hayvanlarının kabuğundan elde edilen ve fosforik özelliği olan bu kabuklara sedef, bu işle uğraşanlara sedefkar denir. 15. Yüzyılda Osmanlılara geçmiştir. Bir çok eşyada süsleme amacıyla kullanılabilir. Sedef işlemeciliğinde kullanılan asıl malzemeyi ceviz ağacı kabuğu oluşturur. Mescit süslemelerinde, ev eşyalarında ve diğer bir çok eşyada sedef işlemeler kullanılmaktadır.KutnuculukKutnu, çeşitli boyalara defalarca batırılarak ve kendine has renk ve motifler verilerek yapılan bir dokumadır. Ham maddesi filoş denilen suni ipek ve pamuk ipliğidir. Kutnu bezi dokumacılığı Türkiyede yalnız Gaziantepte dokunan bir dokuma türüdür. Kutnu kumaşı yöresel kıyafet, aksesuar, turistik giysi, çanta, terlik, perdelik, kumaş ve halk oyunları ekiplerinin elemanlarının kıyafeti olarak kullanılmaktadır.

Bakır İşlemeciliği

Bakır ve bakır işlemeciliği insanlık tarihi kadar eskiye dayanmaktadır. Bakır eşya, bakır ve çinkonun karışımından elde edilen maddeden işlenir. Gaziantep bakır işlemesinin özelliği tek parça olmasıdır. Diğer yörelerde üretilen bakır eşyalar parçalar halinde işlenir. Ev, mutfak ve süs eşyası olarak kullanımı yaygındır.

Gümüş İşlemeciliği

Gümüş insanların eskiden beri takı olarak kullandığı kıymetli bir madendir. Yöremizdeki Karkamış, Dülük, Belkıs antik şehirleri ve höyüklerden çıkartılan gümüşlerin bolluğu bu yörede gümüş işciliğinin ve kullanımının eski devirlere dayandığını göstermektedir. Özellikle İslamın Anadoluda yayılmasıyla gümüş işlemeciliği de yayılmıştır. Yüzük, kolye, küpe, tabanca kabzası, Kuran-ı Kerim kabı vb. bir çok yerde gümüşlerden yararlanılmıştır. Abacılık

Aba, geçmişte yün ipten, günümüzde ise polyester den özel bir metotla dokunan, motifli, genelde halk oyunları ekiplerinin kullandığı bir tür giysidir. Aba dokumasında kullanılan en büyük özelliği doğal renkli oluşuydu. Renklendirilmek istendiğinde kökboya kullanılırdı. Gaziantepte dokunan abalar; Kurbağa, Sandıklı, Zincirli, Homs abası ve Maraş abası olarak adlandırılır.

Yemenicilik

Üstü kırmızı ya da siyah deriden, tabanı köseleden dikilen topuksuz ve çok sıhhatli olan ayakkabılara yemeni, diken ustalara da köşker denir. Yemeniler renklerine ve büyüklüklerine göre isimlendirilirler.

Gaziantep İşi El İşlemesi

Gaziantep işi; iplik sayılarak ve çekilerek, beyaz sarı, krem rengi ipliklerle çeşitli susma ve ajurlarla süslenerek işlenir. İlk defa ev hanımları tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde teknik bozulmadan sim, renkli iplikler ve yardımcı nakış iğneleri kullanılarak çok güzel işlemeler yapılmaktadır.

Gaziantep Mutfağı

Gaziantep mutfağı, seneler boyunca geleneklerin ve yöresel damak lezzetinin zenginliği ile ülkemiz ve tüm dünya mutfakları arasında ayrıcalıklı bir yere sahiptir.

Gaziantep mutfağında ilk bakışta dikkati çeken en önemli husus, kullanılan malzemede gösterilen titizliktir. Yemeği oluşturan tüm malzeme büyük titizlik içerisinde seçilmekte, yemekte değişik tat veren baharatlar,salçalar, karışımlar bol miktarda kullanılmaktadır. Gaziantep yemeklerinde, yemeğin güzelliğinde lezzetinde, malzemenin niteliği kadar yemeği pişirenin ustalığının ve el becerisinin de payı büyüktür. Gaziantepte ev hanımlarının olduğu kadar erkeklerinde yemek yapma konusunda uzmanlığı tartışılmaz bir gerçektir.

Gaziantep yemeklerinin ve tatlılarının yapımında kullanılan malzemelerin kalitesi, hazırlamada ve pişirmede gösterilen beceri, özellikle yurt içindeki büyük yerleşim yerlerinde Gaziantep lokantalarının ve baklavacılarının şöhrete kavuşmasına ve yayılmasına neden olmuştur.

Gaziantep mutfağının çok küçük bir bölümün teşkil eden aşağıda bahsedeceğimiz çeşitler, denenip tadıldığında, yukarıda bahsedilen konunun anlamı daha iyi anlaşılacaktır. Köfteler:İçli köfte, çiğ köfte, ekşili ufak köfte, Malhıtalı(mercimekli) köfte, yağlı köfte yoğurtlu ufak köfte.

Kebaplar: Kuşbaşı kebabı, (Tike kebabı), kıyma kebabı, patlıcan kebabı, soğan kebabı, simit kebabı, yeni dünya kebabı, sarımsak kebabı, sebzeli kebap, Kilis kebabı,ayva kebabı, ciğer (cağırtlak) kebabı vs. gibi.

Diğer Yemekler: Yuvarlama, lahmacun, karışık dolma, maş çorbası, beyran, şiveydiz, yaprak sarması, çağla aşı, kabaklama, börk aşı, doğrama, kaburga dolması, borani, Ali Nazik, yoğurtlu patates, meyhane pilavı, pişi böreği vs.

Tatlılar: Baklava, bülbül yuvası, künefe, burma kadayıf, Antepfıstığı ezmesi, katmer vs. Yuvarlama:

Malzemesi:

750 gr. Parça et

½ kg. yağsız kıyma

3 su bardağı pirinç

3 su bardağı süzülmüş yoğurt

2 su bardağı nohut (geceden ısıtılacak)

1 yumurta

Tuz, karabiber, sadeyağ, nane.

Yıkanmış pirinç süzdürülür un gibi oluncaya kadar dövülür. Kıyma, karabiber, tuz ve dövülmüş pirinç hiç su koymadan yoğrulur.

Yoğrulan malzeme parmaklar zeytinyağına batırıldıktan sonra avuç içinde parmakların ucu ile nohuttan küçük bilye şeklinde yuvarlanır. Yuvarlanan köfteler aynı bir tencerede kaynayan su içine atılarak haşlanır.

Diğer taraftan geceden ısıtılan nohut ve parça et üstünü örtecek kadar su yeteri kadar tuz konarak pişirilir. Pişen et ve nohuda haşlanmış yuvarlamalar azar azar ilave edilir. 1-2 taşım kaynatılır.

Bu arada başka bir tencerede 3 bardak süzülmüş yoğurt, 1 yumurta, biraz su hafif ateşte devamlı karıştırılarak pişirilir. Hazır olan etli nohudu yuvarlamanın içine yavaş yavaş karıştırılarak ilave edilir.

Ateşte kızdırılmış sade yağ ve nane karıştırılarak yemeğin üzerine dökülür. Şehriyeli pirinç pilavı ile servis edilir.

Doğrama:

Malzemesi:

1 kg parça et

1.5 kg patlıcan, 1 kg domates

4 adet yeşil biber

2 orta boy soğan

1 baş sarımsak

1 su bardağı nohut

Tuz, nane

2 yemek kaşığı sadeyağ, biber salçası

Akşamdan ısıtılan nohut parça et ile birlikte pişirilir. Diğer taraftan patlıcanlar kabuklar soyulmadan dörde bölünüp, 3-4 cm uzunluğunda doğranır.

Bir tencere içerisinde domateslerin kabukları soyulup çekirdekleri çıkartılır. Biberler doğranır, sarımsaklar konur, tuzu atılır ve biraz su ilavesi ile pişirilmeye bırakılır. Patlıcanlar pişmeye yakın limon suyu, domates ve biber salçası ilave edilir. 15-20 dakika da ekşili suyla kaynatılır. Pişince üzerine ateşte kızdırılmış sadeyağ ve nane gezdirilir.

Patlıcan Kebabı:

Malzemesi:

1.5 kg patlıcan (iri ve uzun)

1.5 kg az yağlı kıyma

5-6 adet domates

5-6 adet yeşil biber

Karabiber, tuz

Patlıcanlar yıkanıp sapları kesildikten sonra enine 3er cm uzunluğunda kesilir. Bu arada kıyma biraz tuz ve karabiber ile iyice yoğrulur. Daha sonra şişlere bir patlıcan ceviz büyüklüğünde kıyma saplanır ve elle biraz yassılaştırılır. Domatesler ve biberler ayrı ayrı şişlere geçirilir. Alevsiz orta harlı mangalda çevrilerek iyice pişirilir.

Pişirilen patlıcanlar sırası bozulmamak kaydıyla düzgün bir şekilde tepsiye çıkarılır. Üzerine pişirilen domates ve biberler yerleştirilir ve tepsinin ağzı bir kapakla kapatılarak terlettirilir ve servis edilir.

Yoğurtlu Patates

Malzemesi:

750 gr kuşbaşı et

1 kg patates

2 su bardağı süzülmüş yoğurt

1 su bardağı nohut,1 yumurta

Karabiber, tuz, haspir(safran)

Geceden ıslatılmış nohut, kuşbaşı et tencereye konur, üzerine bir miktar tuz ilave edilir ve üstünü örtecek kadar su eklenir ve pişirilir.

Et ve nohut iyici pişince, kabuğu soyulmuş kare kare doğranmış patatesler ilave edilir. Patatesler yumuşayıncaya kadar pişirilir. Diğer tarafta süzülmüş yoğurt, 1 yumurta biraz suyla iyice çırpılıp ateşte devamlı karıştırmak suretiyle kaynatılır. Patates ve et suyu yoğurtlu karışıma azar azar eklenir ve karıştırılır. Yoğurtlu patatesler özleştikten sonra ateşten indirilir.

Üzerine kızgın yağ ile haspir (safran) gezdirilerek servis yapılır. Daha çok bulgur pilâvı ile birlikte yenilmektedir.