[Işıldayan Safir]

"ERGEN ÇOCUĞUM BENİMLE ZAMAN GEÇİRMEK İSTEMİYOR!"

Onun Arkadaşlarına İhtiyacı Olduğunu Kabul Edin

Nitelikli zaman yaratmaya çalışan ana babaların başka bir şikâyeti de çocuklarının onlarla zaman geçirmek istemeyişidir. Çocuğunuz ergenlik yıllarında aile dışındaki insanlarla derin arkadaşlıklar kuracaktır kuşkusuz. Sosyologlar buna ergenin akran grubu demektedir. Dr. Easttvood Atwater akran grubunu: "Yaşları, okuldaki sınıfları ve statüleri dolayısıyla birbirini eşit gören insanlar" olarak tanımlar.

Dr. Atwater akran gruplarının ergenin hayatında dört temel rol oynadığını belirtir. Bunlar:

1. Grup bir sosyal-duygusal destek grubu oluşturarak ergenin yetişkinliğe geçişine yardım eder.

2. Akran grubu ergene kendi hareketlerini ve tecrübelerini yargılayabileceği standartlar sağlar.

3. Akran grubu ergene insan ilişiklerini ve sosyal becerilerini geliştirmesi için fırsatlar sunar.

4. Akran grubu ergenin özbenlik olgusunu geliştirebileceği bir ortam sunar.

Çocukluktan ergenliğe geçişte ergen doğal olarak okuldan ya da katıldığı diğer etkinliklerden sonra arkadaşlarıyla daha çok takılır, sinemaya ya da alışveriş merkezine gider, gece arkadaşında kalır, telefonda çok daha fazla konuşur ya da elektronik posta aracılığıyla sürekli onlarla mesajlaşır.

Danışman Gary Smalley: "Ergenlerin yeni buldukları akran grupları duygusal destek, anlayış ve yakınlık göstererek onların arkadaşlık ve eğlence ihtiyaçlarını karşılamalarına yardım eder duydukları ihtiyaç sürer, bütün bunları ailelerinden ya da diğer yetişkinlerden görmeye fakat bu gereksinimlerini arkadaşları yardımıyla karşılamalarının gelişmeleri açısından hayati önemi vardır."

Ana-babalar genellikle gencin ailesi yerine arkadaşlarına gösterdiği bu yakınlığı yanlış yorumlarlar ve 15 yaşındaki bir ergenin babasıyla avlanmaya ya da annesiyle alışverişe gitmekten hoşlanmayacağını sanırlar. Fakat araştırma sonuçları çoğu gencin aileleriyle şu an geçirdiklerinden daha az değil daha çok zaman geçirmek istediğini göstermektedir.

[Işıldayan Safir]

Plan Yaparken Çocuğunuza Danışın

Sorunun bir bölümü de ana babaların planlarını zaman zaman çocuklarına sormadan yapmalarından kaynaklanmaktadır. Sonuç olarak da genç daha önce akran grubuyla heyecan verici bir şey yapmayı planladığından ana-babalarıyla gitmek istemeyecektir. Ana-babalar bunu reddedilme veya çocuklarının onlarla birlikte olmak istemediği şeklinde yorumluyorlar. Ama eğer ebeveynler çocuklarını (bağımsızlık ve özbenlik olguları gelişmeye başlamış) bir birey olarak görürler ve plan yaparken ona da danışırlarsa genç onlara katılmak isteyebilir. Ergen çocuklarımıza yetişkinlik yolundaki bağımsız bireyler gibi davranmak yerine çocuk muamelesi yapıp onlar "için" planlar hazırlarsak aileleriyle beraber bir şeyler yapmak istemediği izlenimine kapılırız.

17 yaşındaki Brandon: "Annem ve babam bizim için geziler hazırladığında onlarla gitmek istemediğim için bana kırıldıklarını söylüyorlar. Ama hiçbir zaman benim programımı sormuyorlar. Planlar yapıp bunu bana gideceğimiz gün haber veriyorlar. O zaman da arkadaşlarımla yapmış olduğum bir program oluyor, ebeveynim de arkadaşlarımın planlarını bozmak istemeyip onlarla gittiğimde üzülüyorlar." dedi.

[Işıldayan Safir]

HİZMET DAVRANIŞLARINA ODAKLANMAK

Etkili İki Aile Oyunu

İlk oyun, "Bu gerçekten hoşuma gitti!" Bu oyun aile ilişkilerinizde var olan hizmet davranışlarını onaylamanıza yardım eder. Masada ya da oturma odasında otururken her aile bireyi şu cümleyi tamamlar, "Bugün size... yaparak hizmet ettim." Bu cümle, "Yemek yaparak, bulaşıkları yıkayarak, yerleri süpürerek, çöpü dışarı çıkararak, bahçedeki çimleri biçerek, postayı alarak" gibi ifadelerle tamamlanabilir. Her aile bireyi cümleyi tamamlarken hizmet görmüş olan kişi, "Bu gerçekten hoşuma gitti!" diye cevap verecektir. Bu oyun her gün aile içinde çeşitli şekillerde gösterilen hizmet davranışlarını hatırlatmaya yarayan olumlu bir yöntemdir. Yerine getirilen şeylerden duyulan hoşnutluğu dile getirerek hizmet davranışlarını onaylamanın bir yoludur.

İkinci oyun ise, "Ne yapmam isterdim, biliyor musun?" Bu oyunda ailenin her ferdi diğerine "Ne yapmanı isterdim biliyor musun?" diye sorarak bir istekte bulunur ve istediği özel hizmet davranışını belirtir. Mesela anne "Cumartesi sabahı kahvaltıda bana börek pişirmeni isterdim." der ve bu isteği duyan Julie, "Bunu hatırlamaya çalışacağım." diye karşılık verir.

Not: Kendisinden bir hizmet davranışı istenen kişi o işi yapacağına dair herhangi bir söz vermez, sadece bunu hatırlamaya çalışacağına söz verir. Ayrıca bu kişi istenilen şeyi yapıp yapmayacağına kendi karar verir. Unutmayın, gerçek hizmet davranışı özgür irade ile yapılmalıdır. Baskı ve manipülasyon çabaları sevgi değildir.

Bu iki oyun da hem ergenlerle hem de ailedeki daha küçük çocuklarla oynanabilir. Eğer oyunlar bir aile eğlencesi şeklinde kişilerin yargı ve beklentilerinden sıyrılarak oynanırsa ailede bir hizmet yaklaşımı oluşmasına olanak sağlayabilir.

[Işıldayan Safir]

Çocuğunuzun İlgi Alanlarını Göz Önünde Bulundurun

Gençlerin ailelerinin planladıkları aktivitelere katılmak istememelerinin başka bir nedeni de ailelerin bu planları yaparken çocuklarının ilgi alanlarını gözardı etmeleridir. Çocuğuyla aşağıdaki gibi bir diyalog kurmayan bir ebeveyn var mıdır?

"Cumartesi günü Bob amca ile Clara teyzeyi görmeye gideceğiz, senin de bizimle gelmeni istiyoruz."

Genç: "Ben gelmek istemiyorum."

Anne: "Neden?"

Genç: "Orası çok sıkıcı, yapacak hiçbir şey yok."

Anne: "Kuzeninle vakit geçirebilirsin. Beraber olmaktan hoşlanıyorsunuz."

Genç: "Anne o daha çocuk. Ben artık genç kız oldum, onunla bir değilim ki."

Ana-babalar çocuklarının ilgi alanlarını öğrenip biraz düşünüp gezi programlarının içine çocuklarının ilgilenebileceği birtakım aktiviteler eklerlerse bu gezi onlara daha çekici gelebilir. Ben gençleri akraba ziyaretine sizinle gelmeleri için asla zorlamayın demiyorum. Demek istediğim, eğer genç böyle bir geziye zorla götürülüyorsa bunun iki taraf için de bir nitelikli zaman deneyimi olmasını bekleyemezsiniz. Çocuğunuzun ilgi duyduğu şeylerle ve planlarıyla ilgilenmek ve yapacağınız şeyleri birlikte planlamak ikiniz açısından da her şeyi daha anlamlı kılar.

[Işıldayan Safir]

Gençler Ne Diyor?

Bu bölümün başında söylediklerimi tekrar etmeme izin verin. Nitelikli zaman sevgi dili, onay sözleri ya da fiziksel temas sevgi dillerini konuşmaktan daha zordur. Ama nitelikli zaman beş sevgi dilinden biridir ve bu bazı ergenlerin de temel sevgi dilidir. Ebeveynleriyle nitelikli zaman geçirmeyen ergenler onlarla diğer sevgi dillerini konuşsalar bile sevildiklerini hissetmezler. Ebeveynler dikkatlerini ergenler üzerinde yoğunlaştırmak için zaman yaratmak durumundadırlar. Şimdi temel sevgi dili nitelikli zaman olan gençlerin sözlerine kulak verelim.

Marissa, 14 yaşında ve balıkçı olmak istiyor: "Babamın balığa çıkarken beni yanında götürmesine bayılıyorum. Doğrusunu söylemek gerekirse o kokulu şeyleri pek sevmiyorum ama babamla olmayı ve erken kalkmayı seviyorum. Orada her konuda konuşuyoruz. Babamla en iyi vakit geçirdiğim zaman birlikte balık tuttuğumuz bu anlar."

Kyle, 16 yaşında ve bir sürücü ehliyetine sahip olduğu için kendisiyle gurur duyuyor: "Artık araba kullanabildiğim için ailem olmadan gezmeye bayılıyorum. Ama onlarla birlikte bir şeyler yapmayı da seviyorum. Babamla vakit geçirmek gerçekten hoşuma gidiyor. Bazı arkadaşlarımın babaları yok, bu yüzden kendimi çok şanslı sayıyorum."

Monica, 14 yaşında, annesiyle birlikte yaşıyor ve babasıyla neredeyse hiç görüşmüyor: "Annemle ilişkimde en çok sevdiğim şey her şeyi konuşuyor olmamız. Asla sır tutmayız. Kendimi anneme gerçekten çok yakın hissediyorum. Birçok problemimi halletmemde bana çok yardımcı oldu. Canımı sıkan şeyleri her zaman onunla paylaşabileceğimi ve onun da bana yardım edeceğini biliyorum."

Jennifer, 18 yaşında, kışın üniversiteye gitmeye hazırlanıyor: "Üniversite için evden ayrıldığımda en çok özleyeceğim şey annem ve babamla yaptığımız sohbetler olacak. Bazı geceler eve geç gelirlerdi ama ben orada olduklarını bilirdim. Şimdi gittiğim yerde bu olmayacak. Telefonda konuşabileceğimizi biliyorum ama aynı şey değil."

[Işıldayan Safir]

4. SEVGİ DİLİ HİZMET DAVRANIŞLARI

"Sanırım annemle babamın bana olan sevgisini en çok bana her konuda yardım etmek için can attıklarını gördüğümde hissettim." Mark bütün gün çalışacağı ilk işini bulmuştu ve yakın bir tarihte evlenmeyi planlıyordu. Ergenlik yıllarından konuşurken özel birtakım olayları hatırlamaya başladı. "Annem çalışan bir kadın olmasına rağmen her zaman bize güzel yemekler yapardı, bunu hatırlıyorum. Anımsadığım başka bir şey de babamın ben 16 yaşındayken birlikte aldığımız eski arabayı onarmamda bana yardım edişi. Büyük, küçük pek çok şeyde bana yardım etmek için çok çaba harcadılar." Bugün 24 yaşında olan Mark eski günlerden söz etmeye devam etti. "Bunu şimdi o zamankinden daha iyi anlıyorum. Ama o zaman bile onların bana destek olmak için çok çaba sarf ettiklerini biliyordum, bunu da her zaman takdir ettim. Umarım bende bir gün aynı şeyi kendi çocuklarım için yapabilirim." Mark, benim hizmet davranışları olarak adlandırdığım sevgi diliyle konuşan ana-babaları tarif tanımlıyordu.

Ana babalık hizmet yoğun bir iştir. Çocuk sahibi olmaya karar verdiğiniz gün uzun vadeli hizmet vermeye de gönüllü yazılırsınız. Çocuğunuz ergenliğe adım attığı an bu dili 13 senedir konuşuyor olursunuz.

Eğer kendinizi gerçekten iyi hissetmek istiyorsanız birkaç dakikanızı ayırıp değiştirdiğiniz çocuk bezi ve hazırladığınız yemek sayısını, yıkadığınız, ütüleyip katladığınız çamaşır miktarını, sardığınız yara bandı adedini, onardığımz oyuncakları, katladığınız yatak çarşaflarını ve saçlarını yıkayıp taradığınız zamanları bir hesaplayın. Lütfen bu listeyi çocuğunuza göstermeyin. Ama yatak odanızda, özellikle de bir ebeveyn olarak görevlerinizi yanlış yaptığınızı düşündüğünüz zamanlarda bu yazdıklarınızı yüksek sesle okuyun. Bu liste, çocuğunuzu sevdiğinizin elle tutulur ve gerçek kanıtıdır. Bununla birlikte bir ergen ana babası olarak hizmet davranışları sevgi dilini etkili bir biçimde konuşmak istiyorsanız yeni şiveler öğrenmek zorundasınız.

Artık değiştirmeniz gereken bebek bezleri yok ama dikmeniz gereken düğmeler, yapılması ya da onarılması gereken elbiseler, hazırlanması gereken yemekler, değiştirilmesi gereken lastikleri, tamir edilecek arabalar, yıkanması ve ütülenmesi (ütülemeyi boşverin, artık kırışık kıyafetler moda) gereken gömlekler, beyazlatılması gereken üniformalar ve yerine getirilmesi gereken özel taksi hizmetleri var.

[Işıldayan Safir]

HİZMETİN GÜÇLÜ DİLİ

Bu tür hizmet davranışlarının ergen çocuğunuza duygusal sevgiyi göstermenin güçlü birer ifadesi olduğunu anladığınızda bütün bu zorlu çaba soyluluk davranışı adı altında başka bir boyut kazanacaktır. Bazı ana-babalar bu hizmet davranışı rutinlerini ebeveynin görev duygusundan yoksun olarak yerine getirmektedirler. Onlar ağaçlar yüzünden önlerinde uzayıp giden ormanı görememektedirler. Bu bölümün bundan sonraki kısımları umarım bu ebeveynlerin kafalarındaki bulutları dağıtıp gerçek sevgi ışığının ergen çocuklarını yetiştirmek için o bulutlar arasından çıkarak daha berrak bir görüş sağlamasına yardım eder. Hizmet davranışları sevginin en parlak ışınlarından biridir.

Tarih, hizmet davranışları olarak bilinen sevgi dilini konuşmayı öğrenmiş kadın ve erkek örnekleriyle doludur. Rahibe Teresa'yı bilmeyen var mıdır? Onun adı hizmet davranışlarıyla eş anlamlıdır. Afrika'da Albert Schweitzer ve Hindistan'da Mohandas Gandhi de bu örneklerden ikisidir. Hıristiyanlığın birinci yüzyıldaki kurucusu kabul edilen İsa peygamberin hayatını yakından incelemiş olanlar, hayatının özetinin müritlerinin ayaklarını yıkamaktan ibaret olan basit bir hareketten oluştuğu konusunda birleşeceklerdir. "

Gerçek iyilik hizmet aracılığıyla ifade edilir. Ebeveynlerin ergen çocuklarına özgürce gösterdikleri hizmet davranışları gençler için duygusal sevginin gerçek bir ifadesidir.

[Işıldayan Safir]

ÖZGÜRCE VERİLEN HİZMET

Bir çocuğa hizmet etmek yıllar boyu değişmeyen ve içinde birçok yükümlülük olan bir iş olduğundan ebeveynler çocuklarına gösterdikleri günlük ve olağan davranışlarının onlarda kalıcı etkiler bırakan sevgilerinin bir ifadesi olduğunu unutabilirler. Zaman zaman da ana-babalar kendilerini sevecen hizmetkârlardan çok eşleri, çocukları ve diğer kişiler tarafından yönetilen köleler olarak hissetmektedirler. Eğer ana-babalar bu tavrı benimserlerse ergen çocuk bunu hemen anlayacak ve ebeveyninin ona gösterdiği hizmet davranışları aracılığıyla çok az sevgi duyumsayacaktır. Sevgi dolu hizmet kölelik anlamına gelmez. Kölelik dışarıdan dayatılan ve gönülsüzce yapılan bir şeydir. Sevgi dolu hizmet ise kişiyi enerjisini başkalarına vermek için içten motive eden bir arzudur. Sevgi dolu hizmet bir gereklilik değil, kişiye Tanrı tarafından verilmiş bir armağandır ve zorlamayla değil özgür iradeyle yapılır. Ebeveynler çocuklarına bu hizmeti kızgınlık duyarak ve istemeyerek yaparlarsa ergenin fiziksel ihtiyaçları bir ihtimal karşılanacak ama duygusal gelişimi büyük ölçüde engellenecektir.

Hizmet her gün verilen bir olay olduğundan, en iyi ana-babalar bile hizmet davranışlarının çocuklarına sevgi ilettiğinden emin olmak için her zaman durup tavırlarını gözden geçirmelidirler.

Cameron'ın bana, "Eğer ısrar edersem babam ev ödevimi yapmam için bana yardım eder. Ama bunun yüzünden kendimi suçlu ve yaptığı şeyi hak etmeyen biri olarak görüyorum, bu yüzden de genelde ondan yardım istemiyorum." deyişini hatırlıyorum. Babası tarafından gösterilen bu hizmet davranışları Cameron'a sevgi iletmiyor.

Annelerin de hizmet davranışlarında sevgilerini çok fazla iletemedikleri oluyor. Lise öğrencisi olan Julia: "Keşke annem okul ödevlerimi hazırlamamda bana yardım edebilse. Ama onun çok meşgul olduğunu görebiliyorum." dedi. "Ondan yardım istediğimde sadece benden kurtulmak için ödevimi yaptığını düşünüyorum." Eğer hizmet davranışlarınızın çocuklarınızın ruhunda sevgiye dönüşmesini istiyorsanız bu davranışları özgürce gösterin.

[Işıldayan Safir]

MANİPÜLASYON SEVGİ DEĞİLDİR

Ergen çocuğunuzu manipüle etmek için de hizmet davranışlarını kullanmak mümkün. "Eğer odanı temizlersen seni arkadaşlarınla buluşman için alışveriş merkezine götürürüm." Bu çocuğunuzla bir anlaşma yapmanız için gösterilen bir çabadır: "Eğer...yaparsan, ben de... yapacağım." Çocuklarımızla hiç anlaşma yapmayalım demiyorum, söylemek istediğim bunu asla sevgimizin bir ifadesi olarak kullanmayalım. Onu alışveriş merkezine götürmeniz onun size sunduğu hizmetin, söz gelimi odasını temizlemesinin bir karşılığıdır. Bu, sizin istediğiniz bir şeyi çocuğunuza yaptırdığınız bir takas sistemidir, sevgi ifadesi değildir. Eğer hizmet davranışlarında bulunmanız çocuğunuzun sizin istediğiniz bir şeyi yapmasına bağlıysa onu manipüle etmeye çalışıyorsunuz demektir. Manipüle etmek hiçbir şekilde bir sevgi ifadesi değildir.

Sevgi kazanılan bir şey değil, özgürce ifade edilen bir armağandır. Biz ergen çocuklarımızı koşulsuz sevmek durumundayız. Bütün davranışlarından hoşnut olmasak da hizmet davranışı sevgi dilini yine de onunla konuşabiliriz. Çocuğunuz ona olan sevginizin koşulsuz olduğunu bilirse sevginizi en derinlerde hissedecektir.

Psikologlar çocuğunuza onun sizden istediğini bildiğiniz bir şeyi yapmanız için kendisine söz vererek onun davranışını değiştirmeye çalıştığınız bu sisteme "davranış değişikliği" adını veriyor. Anlamı, ana-babanın ergenin istediği bir şeyi yapması ya da ergenin ana-babanın isteklerine uyamadığı zaman ona istediği bir şeyi vermemesi gibi ana babanın doğru kabul ettiği şeyler için ergeni ödüllendirmesidir. Bu çocuk yetiştirme yöntemi 1970'lerde çok yaygındı ama kanımca yöntem, çocukların yetiştirilmesinde kullanılacak ve ergenlerle bağdaştırılacak en iyi ve en sağlıklı yöntem değildir.

Ben davranış değişikliğinin çocuk yetiştirmede hiçbir zaman kullanılamayacak bir yöntem olduğunu söylemiyorum. Bu özellikle ebeveynlerin sorumsuz davranış olarak nitelendirdiği yerleşmiş kalıpların yıkılmasına yardım edebilir. Bazen vaadedilen bir ödül, çocuğu normal şartlarda değiştirmeyeceği bir hareketini değiştirmesi yönünde motive etmeye yeterli olabilir. Ancak ne yazık ki davranış değişikliği çocuğunuza ödül vermeye devam etmedikçe her zaman bir süreklilik göstermeyebiliyor.

Öte yandan ergenler hizmet davranışlarını kullanarak ana babalarını manipüle etmeye çalışabilirler. Ebeveynler bu konuda dikkatli olmalıdır. Eğer sizden onlar için yapmanızı istedikleri bir şey varsa size onlardan geçmişte istediğiniz bir şeyi yapmayı önerebilirler.

16 yaşındaki Bradley, "Annemden benim için bir şey yapmasını istemek için tek yapmam gereken şey odamı temizlemek. O zaman istediğim her şeyi yapıyor." dedi. Görüldüğü gibi Bradley annesini manipüle etmeyi öğrenmiş. Eğer anne Bradley'nin isteğinin onun yararına olduğunu düşünüyorsa onunla bu anlaşmayı yapabilir. Fakat ebeveynler asla çocukları onların istediklerini yapıyor diye aptalca buldukları şeyler için onlarla anlaşmamalıdır.

Bazı ergenler manipülasyon ustalarıdır. "Beni seviyorsan... yaparsın." cümlesi ergenin ebeveynini yönetirken kullandığı en güçlü ifadedir. Burada ergen ana-babasının iyi birer ebeveyn olma arzularını kendi isteklerini onlara kabul ettirebilmek için bir araç olarak kullanmaktadır. En iyi ebeveyn karşılığı, "Ne kadar istersen iste sana zararı dokunacağına inandığım bir şeyi yapmana izin vermeyecek kadar çok seviyorum seni." olmalıdır. Manipülasyon olgusu sevgiyle değil kontrolle ilişkilidir. Ebeveyn-ergen ilişkisinde iyi bir tutum değildir.

[Işıldayan Safir]

KARŞILIKLI SEVGİ

Örnek Olmak Ve Yol Göstermek

Dürüst ana-babaların iki önemli arzusu vardır, ergen çocuklarını sevmek ve onlar tarafından sevilmek. Ergen çocuklarımızın sevgi depolarını dolu tutmak için onların bizim sevgimizi hissetmelerini ve onların başkalarını da sevmeyi öğrenmelerini istiyoruz.

Bazen ana-babalar "Eğer ben çocuğuma hizmet davranışlarında bulunmayı sürdürürsem o kendisi ve başkaları için bir şeyler yapmayı nasıl öğrenecek?" diye sorarlar. Bu sorunun cevabı örnek olma ve yol gösterme olgularında gizlidir. Ergen çocuğumuz için doğru olduklarına inandığımız sürece bizden yapmamızı istedikleri şeyleri yaparak bir karşılıksız sevgi modeli oluştururuz. Yine de hizmet davranışlarını seçerken akıllıca hareket etmeliyiz. Yoksa sürekli isteyen ve vermeyi bilmeyen bize bağımlı bir ergen çocuk yaratırız. Örneğin yemek yapmak bir hizmet davranışıdır ama bir ergene yemek yapmayı öğretmek çok daha önemli bir hizmet davranışıdır. Yemeği sizin hazırlamanız yemek hazırlamayı çocuğunuza öğretmekten daha kolaydır elbette. Sizce burada sevgiyi en iyi ileten davranış hangisidir? Kuşkusuz ikincisi.

Önemli kurallardan birisi de şudur, siz çocuklarınızın kendi kendilerine yetemediği konularda onlara hizmet davranışlarında bulunuyorsunuz. Onlar küçükken çamaşırlarını siz yıkıyorsunuz, ergenlik çağına girdiklerinde ise onlara nasıl yıkayacaklarını öğretiyorsunuz. Bunların arasındaki farkı öğrenmeyen ebeveynler sevgi adına onların olgunlaşmalarını engelleyebilirler. Bu onların çamaşırlarını hiçbir zaman yıkamayacaksınız demek değildir. Bunun yerine çocuğunuz için model olmanın ötesine geçip ona bağımsızlık ve olgunlaşma alanlarında yol gösterin.