SIBYAN MEKTEPLERI
 

Ve mekteb-i mezbûrda bir ehl-i tecvid,

hâfiz-i Kelâm-i Mecid (Kur'an), ilm-i kiratta ferîd ve salâh u siyânette resîd,

sevâyib-i maayib-i töhmetten (saibe ve ayiplar töhmetinden) ma'sûm ve zühd ü

felâh ile mevsûm ilm-i fikha vâkif ve vâcibât-i sünen-i salâta ârif kimesne

muallim olup, sibyân-i fukara (fakirlerin çocuklari) ve fukara-i sibyâna

ta'lim-i Kur'an-i Azîm ve salâta müteallik mesaili tefhim edüp sibyan otuz

adetten eksik olmaya ve ücret almaya ve vazife-i yevmiyesi sekiz akça

ola.

Ve bir sâlih u mütedeyyin, salâh u zühd

ile ma'ruf u müteayyin, ehl-i Kur'an kimesne dahi mekteb-i mezburda halife olup

atfal u sibyâna ta'lim-i heca ve Kur'an eyleye ve muallime halef olup huzur u

magibinde ikamet-i hizmet edicek vazife-i yevmiyesi üç akça

ola.

Sibyan okullarinin müfredatinda zaman

içinde degisiklik ve gelismeler oldugu görülür. Bütün bu degisiklik ve

gelismeler, gerek Fatih, gerek II. Bayezid, gerekse daha sonraki dönemlerde

çokça olmustur. Nitekim Sultan I. Mahmud'un annesi tarafindan Galata'da

yaptirilan mektebin vakfiyesinde Fenn-i kitabette mahareti müsellem ve ta'lim-i

mesk-i hatta a'lem bir kimesne hâce-i mesk olup denilmektedir. Keza Sultan I.

Abdülhamid'in vakfiyesinde de bir hattat üstad ta'lim-i hatta sahib-i itiyad

kim ise mekteb-i serife müdavemet eden sibyâna hâce-i mesk olup edâet ve

sinaat-i hat ile eday-i hizmet eyleye denilmektedir. Bütün bunlardan baska

Sultan I. Mahmud'un 15 Sevval 1152 (4 Aralik 1739) tarihli vakfiyesinde buraya

bir de hat hocasi tayin ettirdigi ve çocuklara güzel yazi ögretilmesini

emrettigi anlasilmaktadir.*

Sultan II. Mahmud tarafindan 1824'te

isdar edilen Talim-i sibyân hakkinda ferman da ise öncelikle zârurat-i

diniyyenin ögretilmesi sart kosulmus ve muallimlerden çocuklara Kur'an talimi,

tecvid ve ilmihal okutmasi istmistir. Tanzimatin ilanindan bir müddet önce

(1838)'de Umur-i Nafia Meclisi'nde mektepler için hazirlanan bir layihada

mektepler küçük ve büyük olmak üzere ikiye ayrildigindan programlari da ona göre

tertip edilmisti.

Ögrencilerin, Sümerlerde siralara,

Yunan'da iskemlelere oturmalarina karsilik, Islâm mekteplerinde hocanin

etrafinda halkalar meydana getirip yere oturduklari görülmektedir. Misir, Yahudi

ve Japon mekteplerinde de ögrencilerin yere oturduklari bilinmektedir.

Osmanlilarda çocuklarin 4-5-6 yaslarinda okula basladiklari; Anadolu'da daha çok

dört, Istanbul'da bes-alti yaslarinda mektebe gittikleri görülmektedir.

Tanzimattan önce çocuklarin bir san'ata verilmeden önce mektebe gitmeleri, buna

riayet etmeyen ebeveynin cezalandirilacagina dair olan Sultan II. Mahmud'un

fermanina göre böyle çocuklari yaninda çirak olarak bulunduran kimselerin de

ayni cezaya çarptirilacagi nazar-i dikkate alindiginda, bu dönemden itibaren ilk

ögretimin mecburi hale getirildigi söylenebilir.

Sibyan mekteplerinin tahsil süreleri

hakkinda kuruluslarinin baslangicinda kesin bir müddet söylemek mümkün degildir.

Herhalde bu, ögrencinin zeka, çaliskanlik ve okunmasi gereken kitaplarin

bitirilmesi ile ilgilidir. Bununla beraber 1846 tarihli bir tezkireden, sibyan

mekteplerinin tahsil müddetinin 4 yil oldugu anlasilmaktadir. 1869 tarihli

Maarif-i Umumiye Nizamnâmesi'nde de bu müddet muhafaza edilmekte ve mektebe

devam mecburiyet yasi erkekler için 7, kiz çocuklari için 6 olarak tesbit

edilmektedir.

Osmanli toplumunda bir çok müessesede

oldugu gibi sibyan mektepleri de hayir sahipleri tarafindan vakif seklinde

kurulmaktaydi. Binaenaleyh Osmanli ülkesinin her tarafinda bu maksatla kurulmus

vakiflari görmek mümkündür. Bu bakimdan bu mekteplerin sayilari, günümüzün

ilkokullariyla kiyaslanamayacak kadar büyüktü. Evliya Çelebi kendi devrinde

sadece o günün Istanbul'unda 1933 sibyan mektebi bulundugunu kaydetmektedir.

Sibyan mektepleri, Osmanli'nin klasik devrine aid birer müessese olmalarina

ragmen isim ve müfredattaki degisiklikleri ile beraber Cumhuriyet dönemine kadar

gelmislerdir.

Kaynak: Osmanli tarihi