Heuristikler
 

Heuristik terimi,

sorunlar karşısında doğruluğu kesin olmayan, ama çoğu kez etkili görünen bir

takım cevaplar oluşturma yollarım işaret etmektedir. Bu yollar, etkili

olmadıklarında, sistematik yargı yanlılıklarına (bias) yol açmaktadırlar. Bu

anlamda heuristik kavramı, yargı yanlılıklarına göndermektedir.Sosyal

psikolojide (Tversky ve Kahneman, 1974; Kahneman Slovic ve Tversky, 1982),

günlük psikoloji alanında kullanılmaktadır. Heuristikler, özellikle belirsizlik

durumlarında karar verme söz konusu olduğunda, bireylerin spesifik problemleri

çözmek üzere kullandıkları bilişsel süreçlerdir.Bu süreçler içersinde,

çoğu kez çaba ekonomisi uygulanmakta ve kısa yoldan, basitleştirici stratejiler

izlenmektedir. Örneğin, veri veya enformasyonların tümü dikkate alınmamakta,

yetersiz verilerle yetinilmekte, tüm seçenekler gözden geçirilmemektedir.

Sonunda az çok kabul edilebilir, fakat yanlı sonuçlara ulaşılmaktadır.Bu

açıdan zihinsel kestirmeler olarak beliren heuristikler, rasyonel yaklaşımlarla

karşıtlık göstermektedir. Bunun klasik bir örneği vardır. Diyelim ki size,

kilitli bir kapıyı açmak üzere, doğru anahtarın da içinde bulunduğu bir tomar

anahtar verilse, heuristiklerden birisi, kilidin şekline bakarak buna benzer

görünen anahtarları denemek olabilir. Rasyonel tutum ise anahtarları bir bir

denemektir. Birinci halde kısa yoldan bir çözüm bulunabilir veya bulunamaz. Ama

ikinci halde, çözüm kesindir.Araştırmacılara göre en sık rastlanılan

heuristikler, örnekleme, kolay ulaşma, simülasyon ve referans heuristikleridir.

Örnekleme heuristikleri (representativeness heuristic) durumunda, bir

kategorinin öğelerine ilişkin istatistiksel enformasyonları dikkate almayıp özel

bir niteliğe ağırlık verilmesi ve benzerliklerin öne çıkarılması söz konusudur.

Bunun klasik örneği, avukatlar ve mühendisler deneyidir. Bu deneyde bir grup

deneğe, belirli bir popülasyonda avukatların oranının % 30, mühendislerinkinin %

70 olduğu bilgisi verilmektedir.Ardından bu popülasyondan bir kişinin

portresi çizilmektedir; Kemal Bey 40 yaşında, evli ve üç çocuk babası. Yerel

politikayla ilgileniyor ve el yazması kitap koleksiyonu yapıyor. Tartışmayı

seviyor ve güzel konuşuyor. Sizce Kemal Bey'in avukat olma olasılığı nedir?.

Deneklerin çoğunluğu, Kemal Bey'in avukat olma olasılığını %90 olarak tahmin

etmektedir.İkincisi, kolay ulaşma heuristikleridir (availability

heuristic). Burada bir bütün içersinde çeşitli öğelerin bulunma frekanslarını

dikkate almak yerine bulunması kolay öğeleri öne çıkarmak söz konusudur (Örneğin

bir denek grubuna, k harfinin Türkçe'de kullanılma oranları verilse ve ardından,

bu harfin, sözcüklerin ilk veya üçüncü harfi olarak bulunma olasılıklarından

hangisinin daha yüksek olduğu sorulsa, söz konusu heuristik nedeniyle denekler,

muhtemelen birinci harf olma olasılığının daha yüksek olduğunu öne

süreceklerdir. Veya etrafınızda birkaç kişide belirli bir marka arabanın

bulunduğunu dikkate alarak, bu markanın daha popüler olduğunu

söylüyorsunuz.Üçüncüsü, simülasyon heuristikleridir. Bunlar gelecekte

olacak veya geçmişte olmuş olan bir şeyi belirlemek söz konusu olduğunda

kullanılırlar. Örneğin bir arkadaşınızla randevunuza geç kaldınız. Size sorulsa

arkadaşınız ne yapmıştır?. Bu soruya, cevap vermek için, daha Önce, onun

çeşitli durumlarda tanık olduğunuz tepkilerini dikkate alarak bir tür simülasyon

yaparsınız. Muhtemel seçenekleri saptar (beklememe, öfkelenme, küsme,

kaygılanma) ve yargınızı verirsiniz.Dördüncüsü referans

heuristikleridir. Bunlar, hakkında hiçbir enformasyona sahip olunmayan

konularda, daha önceden bilinen bir referans noktasından hareketle yargıda

bulunmayı ifade ederler. Burada, bilgi sahibi olmadığınız bir konuda,

belleğinizde mevcut bir veriyi, 'demirleme' noktasını ya da kıyas noktasını

temel alarak tahminde bulunuyorsunuz.Örneğin herhangi bir kişinin

fiziksel olarak ne kadar aktif olduğunu belirlemek için kendi fiziksel faaliyet

düzeyinizi ölçü olarak alabilirsiniz. Veya 'şahsen görmediğiniz bir futbol

maçında kaç seyirci olduğunu tahmin için, daha önceki bir bilginizi (maç yapan

takımın popülerliği veya daha önce gördüğünüz bir karşılaşma, vb.)

kullanabilirsiniz.Yukarda özetlenen dört heuristik dışında, çeşitli

yazarlar tarafından karar verme ve problem çözümü konusunda ortaya konmuş başka

heuristikler de vardır; örneğin araştırma heuristikleri gibi.



Dr.charles V.ford ..yalan, Yalan, Yalan, Yalancılığın PsikolojisiSosyal Kuralların Psikolojisi (Muzaffer Şerif)Diyabetik Hastada Psikolojik SorunlarPsikolojik Cilk HastalıklarıYaratıcılıkYapısalcılıkSürrealist YaklaşımPragmatik YaklaşımKişisel Modernlik Yaklaşımlarıİşlevselcilikİnşacı YaklaşımFenomenolojik YaklaşımDiferansiyel YaklaşımPsikodinamik YaklaşımDavranışçı YaklaşımBiyolojik YaklaşımBilişsel Öğrenme YaklaşımıVroom'un Beklenti TeorisiTutkulu Aşk TeorisiSosyal Karşılaştırma Teorisi