Avrupa Birliği Sürecinde Kobilerin Rekabet Stratejileri: Yenilik Stratejisi
 

Son yıllarda

meydana gelen bazı gelişmeler ülkemizdeki KOBİ'leri de yakından

ilgilendirmektedir. Küreselleşmenin etkisini yoğunlukla hissettirdiği ve Avrupa

Birliği üyeliği yolunda çalışmaların ivme kazandığı son zamanlarda, KOBİ'ler

için bazı fırsat ve tehditler ortaya çıkmaktadır.

Özellikle son yıllarda küresel anlamda ortaya çıkan bir strateji de

yeniliktir. Bir işletme rekabet avantajını koruyabilmek için ürünlerinde ve

süreçlerinde yenilik yapmak zorundadır. Yenilik, yeni bir fikrin, ürünün veya

sürecin kabulüdür. Yenilik fikri icattan çok daha geniş bir kavramdır. KOBİ'ler

rekabetçi ortamda durumlarını korumak için ürün yeniliklerine önem vermek

zorundadırlar. Yenilikçilik, işletmelerin süreçlerinde meydana gelecek yeni

üretim metotlarını kapsayan bir felsefeyi temsil etmektedir. Yenilikçi süreçler

ise yenilikçi ürünleri sonuçlandırmaktadır. Yenilik stratejisi sayesinde

KOBİ'ler küresel alanda rekabet avantajı yakalayabileceklerdir.

Araştırmanın birinci bölümünde rekabet ve yenilikçiliğe ilişkin literatür

araştırmasına yer verilmiştir. İkinci bölümde araştırma metodolojisine ve

örneklemin özelliklerine üçüncü bölümde ise araştırmanın bulgularına yer

verilmiştir. Bu kapsamda saha araştırmasında KOBİ'lerin yenilikçiliklerine

ilişkin olarak şu soruların yanıtları aranmıştır.

Küreselleşme ve Avrupa Birliğiyle ilişkili olarak KOBİ'lerin rekabet ve

yenilikçilik açısından karşı karşıya kaldığı zorluklar nelerdir?

Rekabet stratejisi olarak yenilik stratejisi hakkında KOBİ yöneticilerinin

algılamaları nasıldır?

KOBİ'ler rekabetin belirleyici unsurları olarak neleri görmektedirler?

KOBİ'lerin yenilik stratejisine ilişkin yaptıkları yatırımlar nelerdir?. Araştırma mermer sektörüyle sınırlandırılarak, Afyon ilinde ihracat yapan

KOBİ'ler araştırmaya dahil edilmiştir.

I-LİTERATÜR ARAŞTIRMASI

KOBİ Tanımı

Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler hakkında bir çok tanım yapılmasına rağmen

bunların tam olarak birbiriyle örtüştüğü söylenemez. Bu tanımlara bakacak

olursak;

KOSGEB'e göre 1-150 kişi çalıştıran işletmeler KOBİ sayılmaktadır.TOBB'a göre ise; istihdam sayısına

göre 1-9 arası küçük, 50-150 arası işletmeler ise orta boy işletme olarak

sınıflandırılmıştır.

Türkiye Halk Bankası ise KOBİ'lere verdiği kredilere göre

tanımlamalar yapmaktadır. Sanayi kredilerinde, işyerinde en çok 100 işçi

çalıştıran ve kanuni defter kayıtlarında arsa ve bina hariç sabit yatırım net

tutarı 15 milyar TL'ye kadar olan işletmelere küçük işletme denir. Orta ölçekli

sanayi işletmeler; işyerinde en çok 250 kişi çalıştıran ve kanuni defter

kayıtlarında arsa ve bina hariç sabit yatırım net tutarı 30 milyar TL'ye kadar

olan işletmelerdir.

Hazine Müsteşarlığı KOBİ'leri en çok 150

işçi çalıştıran , kanuni defter kayıtlarında arsa ve bina hariç, makine

teçhizat, tesis araç ve gereçleri toplam net değeri 50 milyara kadar olan

işletmeler KOBİ olarak değerlendirilmiştir.

KOBİ tanımının yapılmak istenmesindeki zorunluluk, daha çok devlet

desteklerinden yararlanıp, kredi imkanlarını kullanmak ve ilgili danışmanlık

kurumlarından destek alıp anlaşmalar yapabilmek amacıyla ortaya çıkmaktadır. [1]

Avrupa Birliği ülkelerinin 1996 yılında tavsiye niteliğinde almış oldukları

karar sonucunda Avrupa Birliği Komisyonu tarafından ortak bir KOBI tanımı

geliştirilmiştir. Bu tanıma göre KOBI'ler şu şekilde sınıflandırılmıştır:

- 100'den az işçi çalıştıranlar ve yıllık ciroları 7 Milyon ECU' ya

ulaşamayan veya yıllık bilanço toplamları 5 Milyon ECU' ya ulaşamayan

teşebbüsler küçük ölçekli işletme,

- 100-250 arası işçi çalıştıranlar ve yıllık ciroları 7-40 Milyon ECU arası

olanlar veya yıllık bilançoları toplamı 5-27 Milyon ECU arası olan teşebbüsler

orta ölçekli işletme,

- 251 kişi ve yukarısı da büyük işletme olarak belirlenmiştir [2]

Türkiye'de KOBİ'lerin

Durumu

Özellikle 1990'lı yıllardan sonra Türkiye'nin AB'ye girme çabaları KOBİ'lerin

öneminin daha da artmasına yol açmıştır. Türkiye'de KOBİ'lerin geliştirilip

Avrupa Birliği ülkeleri seviyesine getirilmesi ve rekabet etme güçlerinin

artırılması için bazı destek ve teşvikler verilmiş, bu konudaki çalışmalar

hızlandırılmıştır. [3]

1970, 1980, 1985 yıllarında yapılan Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımına

bakıldığında, imalat sanayiinde işyeri sayısı yüzdesi olarak, sırasıyla %97.3,

%95.3, %94.5 'ü küçük işletmelere aittir. 1995, 1996, 1997 yıllarına

bakıldığında küçük ve orta boy işletmelerin ortalamaları %99.54, %99.52, %99.5'e

yükselmiştir. İmalat sanayinde çalışanlar ortalaması 1970 sayımına göre %60.9'u

büyük işyerlerine, %39.1'i küçük işyerlerine; 1980 sayımında ise, %61.7!si

büyük, %38.3'ü küçük işyerlerine aittir. 1985 sayımında büyük işyerlerinin

çalışan ortalaması %66.5, küçük işyerlerinin ortalaması ise %33.5 olarak

saptanmıştır. Bu oran 1995, 1996, 1997' te ise küçük ve orta boy işletmelerin

toplamı olarak sırasıyla %61.38, %61.01 ,%59.88 olarak devam etmiştir.

İmalat sanayinde oluşturulan katma değerin 1970 sayımına göre %91.7'si büyük,

%8.3'ü küçük işyerlerine aittir. Bu oranlar 1980 sayımında ise, %88.4'ü büyük

%ll.6'sı küçük işyerlerine ait olarak saptanmıştır. Bu oranlar 1995, 1996,

1997'de sırasıyla %29.19, %28.78, %28.6 olarak devam etmektedir.

Tüm işletmeler içerisinde küçük ve orta boy işletmelerin %99.6 ağırlığa sahip

oldukları görülmektedir. Bunun yanında büyük işletmelerin payları ise %0.4'lerde

seyretmektedir. İstihdam, katma değer ve sermayeyi incelediğimizde buralardaki

durumun sayısal durumla ters orantılı olduğu görülmektedir. [4]

2000'li Yıllar, Rekabet Yoğunluğu ve Avrupa Birliği

Küreselleşmenin de etkileriyle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren

rekabet tüm dünyada işletmeler üzerinde yoğunluğunu hissettirmeye başlamıştır.

Bu çerçeve içerisinde rekabetin gelişimi şöyle özetlenebilir;

1960'lara kadar en önemli konu verimliliği artırmak ve daha fazla

üretilebilir hale gelmekti. Çünkü bu dönemde üretilen her malın satılabilirliği

temel bir varsayımı oluşturmaktaydı. Dolayısıyla rekabetin bu dönemde üretim

odaklı olduğunu söylemek olanaklıdır.

1970'lerde arzın talebi aşması ile uluslar arası ticaretin ilk adımları

atılmaya başlanmıştır. Bu dönemde maliyet ve fiyat kavramları ön plana çıkmış ve

fiyat üzerinde ciddi bir rekabet başlamıştır

1980'lerde ise Toplam Kalite Yönetimi felsefesinin yansımasıyla kalite

kavramı ön plana çıkmış ve fiyatın yanı sıra kalite rekabet konusu olmuştur.

1990'lara gelindiğinde hız ve esneklik rekabet çabalarında önemli kavramlar

haline gelmiş ve ürün çeşitliliği artmıştır.

2000'lerde ise yenilikçi ve yaratıcı felsefenin ürünü olan benzersiz ve

müşteriye özel ürünler üzerinde rekabet başlamıştır. [5]

Porter'a göre rekabetçi üstünlüğü yakalamanın yolu geliştirme, yenilik yapma

ve değişimden kaynaklanmaktadır. [6]

Ülkemizde KOBİ'ler bu trendlere bağlı olarak stratejiler geliştirmek ve bu

stratejileri uygulamak durumundadırlar. Küresel anlamda değişen iş yapma

biçimleri, yeni yönetim metotları ve rekabet stratejileri KOBİ'ler tarafından

değerlendirilmeli ve kendi bünyelerine adapte edilmelidir.

Günümüzde diğer firmaların olduğu gibi, KOBİ'lerin de karşı karşıya kaldığı

üç kritik rekabet faktörü vardır. Şekil 1'de de görüldüğü üzere bu üç rekabet

faktörü bir paradoksu ortaya çıkarmaktadır.

Bir ürünün aynı zamanda hem kaliteli hem ucuz hem de müşteriye en kısa

zamanda ulaştırılması firmalar açısından bir paradoksu temsil etmektedir. Bir

yandan bu üç rekabet faktörünün üstesinden gelirken, bir yandan da sürekli

değişimler sayesinde yenilikçi bir yapıya kavuşmak işletmeler için bir

gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır.

Şekil 1 : Üç Kritik Rekabet Faktörü



Kaynak : CUMMING Brian S., Innovation Overview and Future Challenges,

European Journal Of Innovation Management, V:1, No:1, p.27

Günümüzde şirketlerinin sadece finansal tablolarına bakarak değerlendirme

yapmak ve geleceğe ilişkin stratejiler geliştirmek olanaklı değildir. Bunun

yanında sektörn yanında sektörşkin analizler yapılarak stratejilerin

belirlenmesinde girdi olarak kullanılmalıdır. Dolayısıyla KOBİ'ler hem

sektörlerine hem de çevrelerine ilişkin analizler yaparak kendi stratejilerini

geliştirmek durumundadırlar.

Küresel rekabet KOBİ'ler için yukarıda sayılan zorlukları bünyesinde

barındırmasının yanında, Avrupa Birliği süreci de KOBİ'lerin karşısına bir takım

engeller ortaya çıkarmaktadır. KOBİ'lerin gelecekteki başarısı bu engellerin

üstesinden gelme kapasitesiyle ilgilidir. Bunlar ise; üretim sistemlerinin hızlı

değişen teknolojiyle uyumunun sağlanması, finansal sorunlar, pazarlama

problemleri ve yönetsel sorunlardır. Bu sorunları ortaya çıkaran ve KOBİ'lerin

üzerinde etkili olan faktörler ise küreselleşme, AB üyeliği, korumacılık

politikaları, bilişim teknolojileri ve internet ve müşterilerin ürünler hakkında

artan bilgisi, çevre baskıları ve politik iklimdir. [7]

Avrupa Birliği üyeliği yolunda hızla

ilerleyen Türkiye'de KOBİ'ler açısından bir çok fırsat ve tehdit belirmektedir.

Birliğe tam üye olunması durumunda mal dolaşımının daha kolaylaşacak olması ve

destek programlarından yararlanma olanağı KOBİ'ler açısından birer fırsat olarak

görülebilir. Ancak Avrupa Birliği sınırları içerisinde faaliyet gösteren

sektördeki diğer firmalarla rekabet etmek zorunda kalınacak olması bir tehdit

olarak görülebilir. Ayrıca teknolojik altyapı ve maliyet gibi unsurlar açısından

daha avantajlı olan Avrupa firmaları KOBİ'ler için bir zorluk oluşturabilir. Bu

durumu KOBİ'ler açısından dezavantaj konumundan çıkarmak için devletin KOBİ'lere

bazı destekler sunması gerekmektedir. Özellikle enerji gibi temel girdilerde

yapılacak indirim ve teknoloji yatırımlarına yapılacak destek KOBİ'lerin

rekabetçi güçlerini artıracaktır. Ayrıca bilgi ve iletişim teknolojisi

altyapısının devlet desteğiyle geliştirilmesi yenilikçiliğe olanak verecek bir

sosyo-kültürel ortama katkıda bulunacaktır.

Bir Rekabet Stratejisi Olarak Yenilik

Günümüzde işletmelerin rekabet güçlerini korumaları bir çok unsuru

bünyelerinde bulundurmalarına bağlıdır. Fiyat, kalite, hız, benzersizlik hala

ürün üzerinde rekabette önemli faktörlerdir. Bunlara ilaveten yenilikçi süreçler

sayesinde pazara yeni ürünler sunmak rekabet çabaları için önem arz etmektedir.

Bir işletme rekabetçi durumunu koruyabilmek için ürünlerinde yenilik yapmak

zorundadır. Dolayısıyla yenilik rekabetçiliğin ve rekabetçi işletme olmanın

temelini oluşturmaktadır. [8]

Yenilikle ilgili literatürde çeşitli tanımlar bulunmaktadır. 1968'de

Zuckerman Komitesi yeniliği teknik, endüstriyel ve ticari adımlar bütünü olarak

tanımlamıştır. 1969'da Marquis yeniliği teknolojik değişimin parçası olarak

tanımlamıştır. 1973'te ise Tinnesand yenilik tanımıyla ilgili çalışmasının

sonuçlarını yayınlamış ve bir çok bileşeni olduğunu ortaya koymuştur. 1990'da

Udwadia yeni ürün, süreç ve hizmetlerin başarılı bir şekilde yaratılması

geliştirilmesi ve tanıtılması olarak tanımlamıştır. [9]

Yenilik, yeni bir fikrin, ürünün veya sürecin kabulüdür. Yenilik fikri

icattan çok daha geniş bir kavramdır. İcat, ya fiziksel bir ürünün ya da

fiziksel bir sistemin fiziksel çıktısını ifade eder ve rutin yenilikler denilen

geliştirmeleri hariç tutar. [10]

Dolayısıyla yenilik dendiğinde sadece ürün ve teknoloji yeniliği değil geniş

anlamda firmanın kabul ettiği bir felsefe akla gelmelidir. Bu felsefe

benimsendiğinde işletme içinde yenilikçi felsefe sayesinde süreçler yenilenecek,

bu sayede yeni ürünlerin ortaya çıkması kolaylaşacaktır.

Yeniliği kendi altında mal ve hizmetlerdeki yenilik, süreç yeniliği ve

yönetim sisteminde yenilik olarak gruplamak mümkündür. Mal ve hizmetlerdeki

yenilik Ar-Ge departmanının faaliyetlerinin bir sonucu olarak görülebilir.

Süreçlerdeki yenilik ise verimliliği artırmayı amaçlayan ve daha çok makine

altyapısına dayanan yeniliklerdir. Yönetim sisteminde yenilik ise çevre

koşullarına bağlı olarak insanları organize etmenin yeni yollarını ortaya

çıkarmaktır. [11]

Başarılı yeniliklerin bir çoğu teknolojiyi, yönetsel beceriyi ve tüketici

ihtiyaçlarına ilişkin bilgiyi bir araya getirir. Yapılan araştırmalar

göstermiştir ki; başarılı yenilikler, teknolojik fırsatlarla beraber pazara

talebine önem verenlerdir. İşletmeler rekabetçi ortamda durumlarını korumak için

ürün yeniliklerine önem vermek zorundadırlar. Ürün yeniliği, işletmeye yeni olan

ürün olarak tanımlanır. [12] Bu da

Pazar talebine ilişkin etkin bir araştırmayı ve işletme içinde yenilikçi

süreçlerin başarılmasına bağlıdır.

Yenilikçiliğin Unsurları

Yenilikle ilgili literatüre bakıldığında, yenilikçilik tanımı arasına bir çok

faktör dahil edilmektedir. Makro anlamda bir ülkenin yenilikçi olup olmadığı

ölçülürken eğitim almış birey sayısından internet kullanım oranına, patent

başvuru sayılarından PC sayısına kadar bir çok faktöre yer verilmektedir.

Literatürde yer alan araştırmaların çoğuna göre bilgi ve iletişim

teknolojileri (BİT) yenilikçiliği belirleyen unsurlardan biridir. Avrupa

Komisyonunun 7 aday ülkenin yenilik politikalarını incelediği rapora göre

Türkiye'nin Bilgi teknolojileri harcaması Gayri Safi Milli Hasılanın % 1,9'u

civarındadır. Avrupa Birliği ülkelerinin ortalaması ise % 2,7 civarındadır.

Türkiye iyi bir iletişim altyapısına sahip olmakla birlikte yeterli sayıda BİT

uzmanına sahip değildir.

Ayrıca devlet desteği de yenilikçilik için önem arz etmektedir. Türkiye'de

KOBİ'lere yenilikçilik konusunda destek veren kuruluşlar KOSGEB, Türkiye

Teknoloji Geliştirme Vakfı) TTGV, TUBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma

Kurumu) ve KOBİ-NET portalıdır. KOSGEB özel yazılımlar üreterek KOBİ'lere destek

vermekte ve internet kafe yayılımına katkıda bulunmaktadır. TTGV, e-ticaret

aktivitelerine ve yenilikçilik çabalarına destek vermektedir. TUBİTAK teknoloji

desteği veren programlarını KOBİ'lere sunmakta ve KOBİ-NET portalı KOBİ'lere

internetle ilgili hizmetleri bedelsiz sunmaktadır.

1963'te TUBİTAK'ın kuruluşuyla başlayan bu süreç 90'larda hız kazanmış ve bu

süreç içerisinde bu dört kuruluş KOBİ'lere destek sağlar hale gelmiştir.

Ülkemizde KOBİ'lerde yenilikçiliğin yaygınlaştırılması için bu kurumların

varlığı önem arz etmektedir. 1991-2003 yılları arasında teknoloji geliştirme

projeleri desteği 83 milyon Euro tutarındadır. Bu rakam içerisinde Ar-Ge

destekleri bulunmamaktadır. [13]

Ayrıca TUBİTAK, TTGV ve TUSİAD'ın ortaklaşa yürüttüğü Teknoloji Ödülü

yenilikçilik çabalarını destekleyen bir diğer uygulamadır. [14]

Ülkemizde yenilikçiliği destekleyen risk sermayesi yapısına bakarsak

Vakıfrisk ve ve TTGV bu projelere destek vermekte bunun yanı sıra Halk Bankası

KOBİ'lere sunduğu kredilerle önemli bir destek sunmaktadır.

Yenilik faaliyetlerinin etkili bir şekilde gerçekleşmesi firma içinde

sistemli bir bilgi altyapısının olmasına ve bilgiden bu sayede etkin

faydalanmaya dayanmaktadır. Ancak bu bilgi sisteminin istenilen şekilde işlemesi

bilgi sistemleri altyapısına bağlıdır. Burada bilgi sistemleri kavramı; ofis

makineleri, veri süreçleme ekipmanları, veri iletişim araçları ve yazılımlarla

hizmetleri ifade etmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojileri denildiğinde ise

bilgi sistemleri temelinde işleyen iletişim araçlarını ifade etmektedir. Ayrıca

bilgiye verilen önem ve eğitim seviyesi yenilikçilik için girdi niteliğinde iki

unsurdur.

Türkiye'nin Yenilikçilik Açısından Dünya Üzerindeki Konumu

Küresel Rekabetçilik Raporunun yenilik indeksine göre Türkiye 66. sırada yer

almakta ve bu konumuyla çoğu ülkenin gerisindedir. ABD birinci sırada yer

alırken İngiltere 14., Fransa 18. ve Yunanistan 27. sırada yer almaktadır. [15]

Yeniliğin temel dinamikleri arasında Ar-Ge faaliyetleri önemli bir yer

tutmaktadır. Türkiye Gayri Safi Yurtiçi Hasılasının (GSYH) 0,045'lik bir

bölümünü Ar-Ge harcamalrına ayıran bir ülke olarak gelişmiş ülkelerin Ar-Ge

harcamaları ortalaması olan % 2'nin bir hayli

altındadır. [16] Bu durum,

TUBİTAK, TTGV, KOSGEB ve TUSİAD gibi kuruluşların öncü olduğu günümüzdeki

konumundan daha ileriye taşınmak zorundadır.

KOBİ'lerde Yenilik Uygulamaları

Ülkemizde henüz Ar-Ge harcamalarının yeterli seviyelere ulaşmamış olması

KOBİ'lere de yansımaktadır. Bugün KOBİ'lerde Ar-Ge departmanına rastlamak

oldukça zordur. Ancak çoğu endüstride ürün ve teknoloji yeniliklerinin

KOBİ'lerde kaynaklandığı bilinmektedir. [17] Bu KOBİ'lerde formal bir Ar-Ge birimi olmamasına karşın

bizzat girişimcinin veya diğer işletme departmanlarının Ar-Ge departmanının e

departmanının yerine getirmesinden kaynaklanmaktadır.

Dolayısıyla ülkemizde bir çok ekonomik problemin aşılmasında kilit rol

oynayan KOBİ'lerin yenilikçilik çabalarında bir çok problemle karşı karşıya

kaldığı ortadadır. Gerek Ar-Ge departmanının KOBİ'lerdeki yayılım sorunları,

gerek KOBİ'lere teknoloji ve Ar-Ge desteği veren kuruluşlarla KOBİ'ler arasında

etkin bir iletişimin yokluğu, gerek üniversite-sanayi işbirliğindeki sorunlar,

gerekse KOBİ'lerin üstesinden gelmek zorunda oldukları finansal ve yönetsel

problemler KOBİ'lerin yenilikçilik çabalarını yavaşlatmaktadır.

II-ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ

Araştırmanın Amacı

Araştırmanın amacı Avrupa Birliği'ne üyelik yolunda önemli adımlar atan

ülkemizdeki KOBİ'lerin küresel rekabet trendleri karşısında tepkilerinin ne

olduğunu belirlemek, Avrupa Birliği'ne tam üyelik durumunda KOBİ'ler açısından

fırsat ve tehditlerin ne olacağını ortaya koymak ve yenilikçilik stratejisinin

KOBİ'ler tarafından algılanışını ve bu stratejiye yapılan yatırımları ortaya

koymaktır.

Araştırmanın Kapsamı

Araştırmanın kapsamı belirlenirken KOBİ'lerin çok geniş bir perspektife

yayılmasından dolayı öncelikle sektör belirlenmiş (mermer sektörü), daha sonra

Türkiye mermer üretiminde büyük bir paya sahip olan Afyon ili dikkate

alınmıştır. İhracat yapan bir firmanın rekabeti daha fazla hissettiği ve

yenilikçilik stratejisinin ihracat yapan firmalarca daha hızlı algılandığı

varsayımından hareketle Afyon ili içerisinde mermer sektöründe faaliyetlerini

sürdüren ve ihracat yapan 250'ye kadar çalışanı olan KOBİ'ler araştırmamıza

dahil edilmiştir. Araştırmada öncelikle Afyon ilinde mermer sektöründe

faaliyetlerini sürdüren ve ihracat yapan Afyon Ticaret ve Sanayi Odası

verilerine göre 96 firma tespit edilmiş ve bunlardan görüşme sonrası 30 tanesi

ankete katılmayı kabul etmiştir. Bunlara yüz yüze anket uygulanmıştır.

Araştırmanın Yöntemi

Belirlenen KOBİ'lerin yöneticilerine literatürden yola çıkılarak oluşturulan

likert ölçeğine dayalı sorular yöneltilmiştir. Bu anketlerden elde edilen

veriler bilgisayar ortamında SPSS programı ile analiz edilmiştir. Araştırmada

frekans dağılımlarının yanı sıra değişkenler arasında anlamlı bir bağımlılık

ilişkisini test etmek amacıyla ortalama analizleri ile yenilikçilik

değişkenlerini gruplamak için Faktör analizi yapılmış ve faktör skorlarının,

KOBİ'lerin bir takım özellikleri (Tablo 2) açısından farklılık gösterip

göstermediğini test etmek amacıyla Kruskal Wallis tek yönlü ANOVA ve Mann

Whitney U testi kullanılmıştır.

Araştırmanın Hipotezleri

Araştırma modeli oluşturulurken şu hipotezler ortaya konulmuş ve araştırma

sonucuna bakarak test edilmiştir.

H1 : İhracat yapan KOBİ'ler yenilik stratejisinin önemine

inanmaktadırlar.

H2 : KOBİ'ler için yenilik önemli bir rekabet stratejisidir.

H3 : KOBİ'lerin yenilikçilik anlayışları, birtakım özellikleri

bakımından farklılık

göstermektedir.

Örneklemin Özellikleri

Tablo 1.Örneklemin Özellikleri

n%

n%

İşletmenin Hukuki Yapısı

A.Ş.

Ltd.Şti.

Şahıs İşletmesi

4

24

2

13,3

80,0

6,7İhracatın Satışlara Oranı

0-25 (%)

26-50 (%)

51-75 (%)

76-100 (%)

5

4

7

13

16,7

13,3

23,3

43,3

İşletmede Ortalama Çalışan Sayısı

0-49 Çalışanı olan

50-99 Çalışanı olan

100-250 Çalışanı olan

22

7

1

73,3

23,3

3,3İşletmelerin Üretim Sistemi

Seri Üretim

Sipariş Üretimi

Parti Üretimi

12

14

4

40,0

46,7

13,3

Anketi Dolduranın İşletmedeki Statüsü

İşletme Sahibi

Genel Müdür

İhracat Sorumlusu

Diğer

1

19

9

13,3

63,3

30,0

3,3İşletmenin ürünlerinin değişim Sıklığı

0-1 Yılda değişir

1-5 Yılda değişir

5 yıldan daha fazla

Hiç değişmez0

1

25

40,0

3,3

83,3

13,3

Notlar:

n: Frekans

%: Frekans yüzdesiİşletmelerin Ar-Ge'ye Ayırdıkları Pay

0 (%)

1-5 (%)

6-10 (%)

11-15 (%)

16-20 (%)2

8

7

5

86,7

26,7

23,3

16,7

26,7

Tablo 2'de görüldüğü gibi örnekleme dahil edilen KOBİ'lerin hukuki yapılarına

bakıldığında % 80'inin limited şirket, %13,3'ünün anonim şirket ve %6,7'sinin

şahıs işletmesi olduğu görülmektedir. Bu anlamda Afyon'da mermer sektöründeki

ihracat yapan KOBİ'lerin hemen hepsi şirketleşmesini tamamlamış durumdadır.

Örnekleme dahil edilen işletmelerin % 73,3'ü en fazla 49 işçi çalıştırırken,

% 23,3'ü en fazla 99 işçi çalıştırmakta ve % 3,3'de en fazla 250 işçi

çalıştırmaktadır. Buradan görüleceği üzere örneklemin büyük bir kısmı 0-49 arası

işçi çalıştıran işletmelerden oluşmaktadır.

Ankete cevap verenlerin %63,3'ü genel müdür, %30'u ihracat sorumlusu, %3,3'ü

işletme sahibidir. Bu anlamda ankette yer alan sorulara bağlı olarak cevap veren

kişilerin niteliği ankete verilen cevapların geçerliliğini artırmaktadır.

Yine ankete katılan KOBİ'lerin büyük bir bölümü (%43,3) üretimlerini büyük

oranda yurtdışına yönelik yapmaktadırlar. Örnekleme dahil edilen KOBİ'lerin %66'

sı ürünlerinin %50'sinden fazlasını ihraç etmektedirler. Bu KOBİ'lerin % 40'ı

seri üretim, %46,7'si ise sipariş usulü üretim yapmaktadırlar.

İşletmenin pazara sunduğu ürünlerin ne kadar sıklıkla fiziksel olarak kısmen

veya tamamen değiştiği sorusuna KOBİ'lerin % 83,3'ü 5 yıldan daha fazla bir

sürede değiştiğini belirtmişlerdir. Bu bulgu mermer sektöründeki ürün yaşam

eğrisinin süresine vurgu yapmaktadır.

İşletmelerin %6,7'si Ar-Ge için hiç kaynak ayırmadığını belirtirken %26,7'si

%1-5 arası ve %16-20 arası kaynak ayırdıklarını belirtmişler %23,3'ü %6-10 arası

kaynak ayırırken %16,7'si Ar-Ge için %11-15 arası kaynak ayırdıklarını

belirtmişlerdir.

III-BULGULAR

Kobi'lerin Rekabetçiliklerine İlişkin Bulgular

Tablo 4. İşletmelerin Rekabeti Nasıl Hissettiklerin=30Frekans %

Çok Yoğun15 50,0

Yoğun15 50,0

Hiç Rekabet Yok0 0,0

Mermer sektöründe faaliyet gösteren ve ihracat yapan KOBİ'lerin tamamı

sektörlerinde yoğun bir rekabetin yaşandığını belirtmişler, KOBİ'lerin %50'si

ise bu rekabetin derecesinin çok yoğun olduğunu söylemişlerdir. Bu sonuç

KOBİ'lerin rekabet çabaları açısından yeni stratejiler geliştirmeleri gerektiği

varsayımını doğrulamaktadır.

Tablo 5. İşletme Amaçlarının Önem SıralamasıSıralamaOrtalamaSSn

Karlılık12,131,0824

Verimlilik22,211,2224

Müşteri Memnuniyeti32,541,5324

İşletmenin Hayatını Sürdürme43,390,9423

İstihdam Yaratma54,910,4223

Yeni Ürünler Yaratma65,651,0323

Notlar:

1: En Önemli ve 6: En Önemsiz ölçeğinden elde edilmiştir.

SS:Standart Sapma

n:Örnek Kütle Büyüklüğü

Mermer sektöründe faaliyet gösteren KOBİ'lerin amaçlarına yönelik yöneltilen

soruya karşılık KOBİ'ler öncelikli amaçlarının karlılık olduğunu, sonrasında ise

verimlilik ve müşteri memnuniyeti konularına odaklandıklarını belirtmişlerdir.

Bu anlamda KOBİ'lerin amaçlar açısından yenilikçiliğe olan yaklaşımları önem arz

etmektedir. KOBİ'lerin yeni ürünler yaratma konusunda daha hassas olmaları

gerekmektedir.

Tablo 6. Rekabet Gücüne Etki Eden Faktörlerin Önem Sıralaması SıralamaOrtalamaSS

Üretim Maliyeti14,930,25

Bilgi ve Tecrübe24,530,68

Zamanında Teslim34,370,76

Nitelikli İşgücü44,200,55

Hammaddeye Yakınlık5

54,170,53

Ürün Kalitesi4,170,70

Teknoloji64,100,76

Pazara Yakınlık74,070,74

Ürünün Görünümü83,930,64

Ürünün Müşteri Odaklı Olması93,900,55

Ürünün Fiyatı103,770,73

Ürün Çeşitliliği113,470,90

Ürünün Kullanım Kolaylığı123,400,77

Ürün Farklılaştırılması133,130,90

Sosyo Ekonomik Çevre143,000,74

Yeni Ürün Yaratabilme 152,830,87

Satış Sonrası Hizmetler161,931,39

Notlar:

Ortalama Değer 1:Hiç Etkisi Yok ve 5:Çok Etkili ölçeğinden elde

edilmiştir.

SS: Standart sapma.

Sonuçlar Friedman'ın iki yönlü ANOVA testinde (p<0,001) düzeyinde

farklıdır.

n=30

Çoğu sektörde olduğu gibi mermer sektöründe de rekabet çabaları büyük ölçüde

maliyetler üzerinde yoğunlaşmaktadır. Günümüzde diğer faktörlerin etkisinin yanı

sıra maliyetler ürünün başarısında önemli bir belirleyicidir. KOBİ'ler üretim

maliyetinden sonra rekabet gücüne etki eden dört faktörü bilgi ve tecrübe,

zamanında teslim, nitelikli işgücü ve hammaddeye yakınlık olarak

belirtmişlerdir. Bu da sektördeki rekabetin belirleyicileri olarak

görülebilir.

Tablo 7. İşletmelerin Çeşitli Kriterler Açısından Rakiplerine Göre Konumu

KonumuOrtalamaSS

Fikri Mülkiyet Hakları BakımındanGeride1,500,73

Araştırma Geliştirmeye Ayrılan Fonlar AçısındanGeride1,630,76

Sanayide Bilgisayar Kullanım Derecesi AçısındanGeride1,670,76

Araştırma Kapasitesi ve Gücü AçısındanGeride1,770,77

Teknoloji Transferi ve Şartları AçısındanGeride1,830,79

Sahip olunan Teknolojinin Yapısı ve Özellikleri AçısındanGeride1,870,78

Sanayideki Makinalaşma ve Otomasyon Derecesi AçısındanGeride1,900,76

Enerji Kullanımı ve Maliyetleri AçısındanGeride1,970,76

İşgücünün Niteliği AçısındanAynı2,000,74

Yeniliklere Uyma ve Uygulama isteği AçısındanAynı 2,030,72

Üretim Ölçeği AçısındanAynı2,030,72

Makine ve Teçhizat AçısındanAynı2,100,71

Teknolojiyi Kullanma Becerisi AçısındanAynı2,170,75

Notlar:

Ortalama Değer 1:Yetersiz, 2: Aynı Düzeyde ve 3[img]images/smilies/biggrin.gif[/img]aha ileri durumda ölçeğinden

elde edilmiştir.

SS: Standart sapma.

Sonuçlar Friedman'ın iki yönlü ANOVA testinde (p<0,001) düzeyinde

farklıdır.

n=30

Mermer sektöründe uluslar arası pazarlarda faaliyet gösteren KOBİ'lere

bakıldığında bir çok kriter açısından rakiplerine göre zayıf oldukları ortaya

çıkmaktadır. Bu faktörler ise KOBİ'lerin küresel pazarda rekabet gücünü

azaltmaktadır. Örneğin enerji kullanımı ve maliyetleri bakımından mermer

sektöründeki KOBİ'lerin rakiplerine göre konumu dezavantajlıdır. Bu ise

KOBİ'lerin üretim maliyetini ve dolaylı olarak rekabet gücünü etkileyen bir

faktördür. Yine Tablo 7'de yer alan ilk yedi kriter açısından KOBİ'lerin

rakipleirne göre geride olması KOBİ'lerin rekabet gücünü azaltmaktadır. Bu

kriterlerle ilgili düzenleme ve altyapı çalışmalarının devlet tarafından süratle

gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Yenilik Araçlarına ilişkin Bulgular

Tablo 2. Araştırma Geliştirme ve Yenilik Araçları ile İlgili

Dağılımn=30Evet

Frekans %Hayır

Frekans %

Araştırma Geliştirme Departmanı Olan4 13,326 86,7

Ar-Ge Departmanı Olmayıp Ar-Ge İçin Eleman Bulunduran16 53,314 46,7

İnternet Bağlantısının Varlığı25 83,35 16,7

Web Sitesi Varlığı11 36,719 63,3

Son Bir Yıl İçerisinde Teknoloji Satın Alan25 83,35 16,7

Avrupa Birliği 6. Çerçeve Hakkında Bilgisi Olan23 76,77 23,3

Sektörle ilgili AB'deki Standartları Bilen25 83,35 16,7

Türkiye Tknlji Geliştirme Vakfı Hakkında Bilgisi Olan24 80,06 20,0

TÜBİTAK Hakkında Bilgisi Olan26 86,74 13,3

KOSGEB Hakkında Bilgisi Olan25 83,35 16,7

Tablo 4'te görüldüğü gibi Afyon ilinde mermer sektöründe ihracat yapan

KOBİ'lerin % 86'sının Ar-Ge departmanı olmamasına rağmen, bu KOBİ'lerin % 53,3'ü

araştırma geliştirme faaliyetleri için eleman istihdam etmektedir. Bu

Türkiye'deki KOBİ'lerin ortak bir yönünü yansıtmaktadır.

Yenilikçilik çabalarında önemli bir faktör olan internete bağlanma ve web

sayfası kullanma durumlarına bakılırsa; KOBİ'lerin %83,3'ü internete bağlı iken

bunların sadece %36,7'si bir web sayfasına sahiptir. Bu durum kuşkusuz istenilen

bir düzey olmayıp KOBİ'lerin internet kullanma ve web sayfasına sahiplik

oranlarını yükseltmeleri gerekmektedir.

Ankete katılan KOBİ'lerin %83,3'ü son bir yıl içerisinde teknoloji satın

aldıklarını belirtmişlerdir. Bu da yenilikçilik faktörleri içerisinde önemli bir

faktör olarak kabul edilebilir.

Yine KOBİ'ler için önemli araştırma destekleri sunan Avrupa Birliği 6.

Çerçeve Programı hakkında KOBİ'lerin %76,7'si bilgi edinmiş durumdadır. Bunun

yanı sıra sektörle ilgili olarak AB standartları hakkında bilgi sahibi olan

KOBİ'lerin oranı %83,3'tür. Bu da özellikle teknoloji ve araştırma yatırımlarına

destek veren AB programlarını KOBİ'lerin takip ettiğini ortaya çıkarmaktadır. Türkiye'de yenilik politikalarına ivme kazandırılmasında en etkin kurumların

başında gelen Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) ve işleyişi hakkında

bilgisi olanların oranı %80'dir. Yine yenilikçilik politikaları dorultusunda

yenilik çablarını destekleyen TUBİTAK ve KOSGEB hakkında KOBİ'lerin %80'inden

fazlasının bilgisi vardır. Bu da yenilikçilik politika ve çabalarına bağlı

olarak yenilikçiliği yaymaya çalışan bu kurumların hala istenilen seviyede

destek verememesine karşın bilinirliklerinin yüksek olduğunu ortaya çıkarmıştır. Tablo 3. Ar-Ge Desteği Alınan Kurumlarn=30Frekans %

Özel Şirketler3 10,0

Destek Almayanlar27 90,0

KOBİ'lere Ar-Ge desteği alıp almadıkları sorusu yöneltildiğinde KOBİ'lerin

%90'ı Ar-Ge desteği almadıklarını belirtmiş, sadece %10'u özel şirketlerden

Ar-Ge desteği aldıklarını söylemişlerdir. Bu da ülkemizde Ar-Ge harcamalarının

düşük olmasının KOBİ'lere yansıması olarak kabul edilebilir. Yine KOBİ'lerin

Ar-Ge birimleri olmamasına karşın Ar-Ge desteği almamaları da ülkemizde

araştırma geliştirme konusuna verilen önemi yansıtan bir bulgudur. Bu durumun

süratle devlet desteğinde düzeltilmesi gerekmektedir. Bunun yollarından biri de

sektörlere özgü endüstriyel bölgelerin kurulup buralarda özel şirketlere destek

sağlayacak ve yön verecek Ar-Ge merkezlerinin kurulmasıdır.

Tablo 8. Yenilik Yaratma Konusunda Etkili Olduğu Düşünülen

DepartmanlarSırası

Etkili

Frekans %Etkisiz

Frekans %

1İhracat24 80,06 20,0

2Yönetim13 43,317 56,7

3Pazarlama10 33,320 66,7

4Üretim1 3,329 96,7

5Araştırma Geliştirme0 0,030 100,0

Yenilik talepleri genelde müşteriler tarafından ortaya çıkarılmakta ve buna

bağlı olarak işletmeler üretim sistemlerinde ve ürünlerinde değişikliğe

gitmektedirler. Araştırmada Tablo 8'de görüldüğü gibi KOBİ'lerin yenilik yaratma

konusunda etkisi olan departmanlar sıralamasında ihracat departmanı ilk sırayı

almaktadır. Ürünlerini küresel pazara sunan KOBİ'ler için bu durum önemlidir.

Pazar bilgilerinden yararlanan KOBİ'lerin ihracat departmanı vasıtasıyla bu

işlevi yerine getirmeleri mümkündür. Yine yönetim ve pazarlama departmanları da

bu kararların alınmasında paya sahiptir. Ancak KOBİ'lerin hiçbirinde Ar-Ge

departmanının olmaması bu departmanın yenilik yaratma konusundaki etkilerini

ortaya çıkarmasını engellemektedir.

Tablo 9. Yenilik Çabalarında İşletme İçi Sözlü Bilgi KaynaklarıSırasıKullanılıyor

Frekans %Kullanılmıyor

Frekans %

1Üst Kademe Yöneticileri23 76,77 23,3

2Departman Çalışanları4 13,326 86,7

3Danışmanlar3 10,027 90,0

4Orta Kademe Yöneticiler0 0,030 100,0

5Araştırma Geliştirme0 0,030 100,0

Yenilik fikirlerinin ve uygulamalarının kaynaklarından biri işletme içi sözlü

kaynaklardır. Yenilik çabalarında etkili olan işletme içi sözlü bilgi

kaynaklarının başında üst kademe yöneticiler yer almaktadır. Çoğu stratejide

olduğu gibi yenilik stratejisini uygulamanın şartı da bu stratejinin üst yönetim

tarafından benimsenmesidir. Henüz kurumsallaşmasını tamamlamamış ve genellikle

işletme sahibinin üst yönetici olduğu KOBİ'lerde orta ve alt kademe çalışanların

yenilik çabalarına katkısı sınırlı kalmaktadır. Ancak yenilik çabalarında

işletme içi sözlü bilgi kaynaklarında %76,7 oranında üst kademe yöneticilerin

payının olması önem arz etmektedir.

Tablo 10. Yenilik Çabalarında Yazılı Bilgi KaynaklarıSırasıKullanılıyor

Frekans %Kullanılmıyor

Frekans %

1Sanayi ve Ticaret Odası Yayınları24 80,06 20,0

2Hazine ve Dış Ticaret Müst. Yayınları11 36,719 63,3

3İgeme3 10,027 90,0

4Kosgeb2 6,728 93,3

4Tosyöv2 6,728 93,3

5Üniversite Yayınları1 3,329 96,7

6Yönetim Bilişim Sistemleri0 0,030 100,0

6Devlet İstatistik Enstitüsü0 0,030 100,0

6Devlet Planlama Teşkilatı0 0,030 100,0

Yenilik çabalarında önemli olan girdilerden biri de işletmelerin başvurduğu

yazılı kaynaklardır. Bu kaynaklardan sektördeki trendler ve iş fırsatları

izlenebilmekte ve bu kaymaklar yenilik uygulamalarına yön verebilmektedir.

Mermer sektöründe yer alan KOBİ'ler büyük oranda Sanayi ve Ticaret Odası

Yayınları'ndan yararlandıklarını belirtmişlerdir. Bunu %36,7 ile Hazine ve Dış

Ticaret Müsteşarlığı yayınları izlemektedir. KOSGEB ve üniversitelerin payının

oldukça düşük olduğu gözlemlenmektedir.

Tablo 11. Yenilik Talebi ilk Kimden Geldiğine İlişkin DağılımSırasıGeliyor

Frekans %Gelmiyor

Frekans %

1Yurt Dışındaki Müşteriler27 90,03 10,0

2Piyasa Araştırması Sonucu Tespit Ederek4 13,326 86,7

3Yurt İçindeki Müşterilerden2 6,7 28 93,3

4Yurt İçindeki Rakiplerin Ürünlerini Görerek1 3,329 96,7

4Yurt Dışındaki Rakiplerin Ürünlerini Görerek1 3,329 96,7

Yenilik uygulamalarının bir döngü halinde sürmesi pazardan alınan

geribildirime bağlıdır. Bu anlamda müşterilerden gelecek olan yenilik talepleri

yenilik stratejisnin uygulanması ve sürdürülmesi açısından önem arz etmektedir.

Tablo 11'de görüldüğü gibi KOBİ'lerin yenilikçilik faaliyetlerine yön veren

talepler yurt dışındaki müşterilerden gelmektedir. KOBİ'lerin çok azı piyasa

araştırması yaparak yenilikçilik faaliyetlerine yön vermektedir.

Tablo 12. Yenilik İlk Olarak Neyi Çağrıştırıyor?SırasıFrekans %

1Teknoloji Yeniliğini26 86,7

2Ürün Yeniliğini4 13,3

3Süreç Yenilğini0 0,0

Yenilik ve yenilikçilik bir bütün olarak işletme içinde yeni teknikler ve

yeni süreçlerin uygulanmasını ve bunun sonucunda ürünlerde yenilikler

yaratılmasını karşılamaktadır. Yeni süreç ve teknikler büyük ölçüde yeni

teknolojilere dayanmaktadır. Ankete cevap veren KOBİ yöneticilerinin %86,7'si

yenilik kavramını teknoloji yeniliği olarak algılamaktadır. KOBİ yöneticilerinin

sadece %13,3'ü ürün yeniliği olarak algılamaktadır.

Tablo 13. Yenilik Çabalarını Engelleyen Faktörlerin Önem SırasıSıralamaOrtalamaSS

Ekonomik Krizler14,900,31

Yüksek Enflasyon24,871,35

Devletin Teknolojik Değişime Katkısının Yetersizliği3

34,330,55

Pahalı Teknolojiler4,330,55

Teknolojik Altyapı Eksikliği44,300,53

Kartelleşme ve Tekelleşme54,230,68

Nitelikli İşgücü Eksikliği64,130,57

Yatırım Teşvik Alanları ve Araçlarının Rasyonel Olmaması74,070,91

Sektörün Geleceğine İlişkin Olumsuz Beklentiler8

8

84,030,72

Bilgi ve Danışmanlık Eksikliği4,030,89

Pahalı Finansman Kaynakları4,030,56

Uluslar arası Anlaşmalar94,000,69

Sosyo Ekonomik Çevrenin Yenlikçiliği Desteklememesi103,970,67

Sektörde Yeniliğe İhtiyaç Olmaması113,70079

Notlar:

Ortalama Değer 1:Hiç Etkisi Yok,5:Çok Etkili ölçeğinden elde edilmiştir.

SS: Standart sapma.

Sonuçlar Friedman'ın iki yönlü ANOVA testinde (p<0,001) düzeyinde

farklıdır.

n=30

Yenilikçilik işletmelerin içinde tüm süreçleri kapsayan bir yaklaşım

olduğundan bu stratejinin ve yaklaşımın kurumsal hale gelmesi önem arz

etmektedir. Ancak yenilikçiliğin kurumsal hale gelmesini engelleyen bir çok

faktör bulunmaktadır. Araştırmada KOBİ yöneticilerinin yenilikçiliği engelleyen

faktörler olarak Türkiye ekonomisinin zayıf yönleri olan krizleri ve enflasyonu

görmektedirler. Ayrıca teknolojik altyapının oluşumunda lider olması gereken

devletin bu konuda yeterince politika ve uygulama sunmaması da yöneticiler

tarafından yenilikçilik politikalarının önünde engel olarak görülmektedir. Bunu

tabloda yer alan diğer faktörler izlemektedir.

Tablo 14.Yenilikçilik Faktör Analizi SonuçlarıMadde NoFaktör Ortak VaryansıFaktör-1

Yük DeğeriDöndürme Sonrası Yük Değeri

Faktör Faktör Faktör Faktör

1 2 3 4

Yenilikçilik için Ar-Ge Önemlidir 10,8160,6220,8760,1870,0450,111

Üretime ve Pazara Yönelik Stratejimizde Yenlkçlik Önemlidir 20,8840,6150,8600,3160,2050,057

Yenilikçilik Rekabet Çabalarımız İçin Önemlidir 30,7540,5530,7760,0570,3200,218

Pazarda Araştırma Yapmak ve Ürünlere Yansıtmak Önemlidir 40,8630,5190,9210,0690,0970,033

Süreç Geliştirmek İçin Araştırma Yapmak Önemli 50,8540,6960,7860,2120,3890,200

İşletme İçin Teknolojinin Arştırılarak Lisans ve Know-How İle Yabancı

Ülkelerden Alınması Önemlidir 6 0,6670,5690,6240,0580,1180,510

İşltm. Araştırma Personeli Sayısı Yeterlidir 7 0,9000,7710,1500,7860,0920,501

İşltm. Araştırma Personeli Eğitimi Yeterlidir 8 0,7630,7860,2410,7260,4200,035

İşl.Araştırma İçin Tahsis Edilen Kaynak Yeterlidir 9 0,9200,7460,0240,9290,2100,111

Sahip Olunan Teknoloji Konusunda İyi Durumdayız 100,8740,7720,0940,8870,1850,209

İşletmemizde Yenilikleri Uygulamaya Koyma Süresi Kısadır 110,8770,8480,2440,7060,5660,007

İşletmemizde Patent ve Yeni Ürün Sayısı Tatmin Edicidir 120,7970,6360,0320,3240,7990,229

Yenlklri Rahatlıkla Taklit Edeblriz 130,8820,7520,1220,4160,7890,269

Makine ve Teçhizatı Kendimiz Geliştirebiliriz 140,8130,1340,3540,1170,1080,814

İşl. Teknoloji Geliştirme Yeteneği Yeterlidir 150,7850,5990,2120,2780,2250,782

Açıklanan Varyans

Toplam : %83,0

Faktör 1: %28,7

Faktör 2: %25,7

Faktör 3: %14,8

Faktör 4: %13,8

Notlar:

Faktör yapılarını incelemek amacıyla temel bileşenler

kullanılmıştır.

Döndürme seçeneği olarak VARIMAX kullanılmıştır.

n=30

q İşletmelerin yenilikçilikleri dört faktörlüdür. Önemli olarak belirlenen

faktörlerden birincisi ölçeğe ilişkin toplam varyansın %28,7'sini, ikinci faktör

%25,7'sini, üçüncü faktör %14,8'ini ve dördüncü faktör ise toplam varyansın %

13,8'ini açıklamaktadır. Dört faktörün açıkladıkları toplam varyans %83,0'dır.

Dört faktörün maddelerde açıkladıkları ortak varyans yaklaşık %67-93 arasında

değişmektedir.

q Faktör döndürme sonrasında, ölçeğin birinci faktörünün altı maddeden

(1,2,3,4,5 ve 6), ikinci faktörünün beş maddeden (7,8,9,10 ve 11), üçüncü

faktörünün iki maddeden (12 ve 13) ve dördüncü faktörünün iki maddeden (14 ve

15) oluştuğu belirlenmiştir. Birinci faktörde yer alan maddelerin faktördeki yük

değerleri 0,624-0,921 arasında değişmektedir. Aynı değerler, ikinci faktörde yer

alan beş madde için 0,706-0,929 arasıda, üçüncü faktörde yer alan iki madde için

0,789 ve 0,799 ve dördüncü faktörde yer alan iki madde için 0,782 ve 0,814

olarak belirlenmiştir. İlk faktörde yer alan maddelerin tümünün işletmelerin

araştırma yetenekleri ile ilgili olduğu göz önüne alınarak bu faktöre

"işletmelerin yenilikçiliğe ilişkin olarak araştırma yeteneği " ismi

verilmiştir. İkinci faktörde yer alan maddelere ise "yenilikçiliğe ilişkin

uygulama yeteneği" , üçüncü faktörde yer alan maddelere "yenilik

yaratma yeteneği" ve dördüncü faktörde yer alan maddelere ise "teknoloji

geliştirme yeteneği" ismi verilmiştir.

q Ölçek aynı zamanda tek faktörlüdür. Diğer bir deyişle, maddelerin

döndürülme öncesindeki birinci faktör yük değerinin yüksek olması (%43,864)

ölçeğin genel bir faktöre de sahip olduğunu göstermektedir. Bu nedenle,

işletmelerin yenilikçiliklerinin dört faktörlü olmasının yanı sıra tek faktörlü

olarak da kullanılması uygun görülmektedir.

Tablo 15. Yenilikçilik Faktör Puanlarının Özellikler Bakımından

Farklılıkları GrupFarklı FaktörlernSıra Ort.sdc2pAnlamlı Fark

Çalışan Sayısı 1Faktör22213,4825,930,052**Farklı grup

p<0,05 de bulunamamıştır

Çalışan Sayısı 2719,79

Çalışan Sayısı 3130,00

İhracat Oran 1Faktör356,0039,400,024*1-3

p=0,024***

İhracat Oran 2415,50

İhracat Oran 3718,50

İhracat Oran 41316,42

Ar-Ge'ye ayrılan Pay 1Faktör388,0039,5630,023*1-3

p=0,015***

1-4

p=0,021***

Ar-Ge'ye ayrılan Pay 2716,14

Ar-Ge'ye ayrılan Pay 3516,10

Ar-Ge'ye ayrılan Pay 4818,56

Notlar:

Çalışan sayısı 1=(0-49), 2=(50-99) ve 3=(100-250) şeklinde gruplanmıştır.

İhracat oranı 1=(% 0-25), 2=(%26-50), 3=(%51-75) ve 4=(76-100) şeklinde

gruplanmıştır.

Ar-Ge'ye ayrılan pay 1=(%0-5), 2=(%6-10), 3=(%11-15) ve 4=(%16-20) şeklinde

gruplanmıştır.

Faktörler arası farklılıkların analiz edilmesinde Kruskal Wallis tek yönlü

ANOVA kullanılmıştır.

Gruplar arası farklılığın analiz edilmesinde Benferroni Düzeltmeli Mann

Whitney U testi kullanılmıştır.

* : p<0,05 düzeyinde anlamlı farklılık vardır.

** : p<0,10 düzeyinde anlamlı farklılık vardır.

***: k=3, p=0,10 düzeltmeli p=0,10/3=0,033 olarak alınmıştır.

n: Örnek kütle büyüklüğü.

sd: Serbestlik derecesi.

c2 : Ki kare.

p: a anlamlılık düzeyi.

Tek yönlü Anova analizi sonucunda KOBİ'lerin özellikleri itibariyle Tablo

15'e göre çalışan sayısı bakımından faktör 2 (KOBİ'lerin yenilikleri uygulama

yeteneği) (p<0,10) düzeyinde farklı bulunurken, ihracat oranı ve Ar-ge'ye

ayrılan pay özelliklerinde ise Faktör 3 (KOBİ'lerin yenilik yaratma

becerileri) (p<0,05) düzeyinde istatistiksel olarak farklı bulunmuştur. Gruplar arası farklılığın tespiti için ise Mann Whitney U testi sonucunda,

faktör 3 ihracat oranı bakımından 1 ile 3. grup arasında (p<0,033) düzeyinde

anlamlı bir istatistiksel farklılık bulunurken, Ar-Ge'ye ayrılan pay açısından

1-3. ve 1-4. gruplar (p<0,033) düzeyinde istatistiksel olarak farklı

bulunmuştur.

Tablo 16. Yenilikçilik Faktör Puanlarının Sahip olunan Araçlar Bakımından

Farklılıkları GrupFarklı FaktörlernSıra

Ort.Sıra ToplamıUp

İnternetin varlığı 1Faktör22517,54438,5011,50,002*

İnternetin varlığı 255,3026,50

İnternetin varlığı 1Faktör32516,78419,5030,50,074**

İnternetin varlığı 259,1045,50

Web sitesinin varlığı 1Faktör21119,23211,5063,50,077**

Web sitesinin varlığı 21913,34253,50

Notlar:

Gruplar 1=(evet), 2=(hayır) olarak oluşturulmuştur.

Gruplar arası farklılığın analiz edilmesinde Mann Whitney U testi

kullanılmıştır.

* : p<0,05 düzeyinde anlamlı farklılık vardır.

** : p<0,10 düzeyinde anlamlı farklılık vardır.

n: Örnek kütle büyüklüğü.

U: Mann Whitney U değeri.

p: a anlamlılık düzeyi.

Tablo 16'ya göre KOBİ'lerde internetin varlığı faktör 2 (KOBİ'lerin

yenilikleri uygulama yeteneği) ve faktör 3 (KOBİ'lerin yenilik yaratma

becerileri) açısından (p<0,05 ve p<0,10) düzeyinde istatistiksel

farklılık gösterirken, web sitesinin varlığı faktör 2 (KOBİ'lerin yenilikleri

uygulama yeteneği) açısından (p<0,10) düzeyinde farklıdır.

SONUÇ

Küreselleşme sonucu pazarların küresel hale gelmesi rekabetin yoğunlaşmasıyla

sonuçlanmış ve ulusal pazarda faaliyet gösteren işletmeler çeşitli zorluklarla

karşı karşıya kalmışlardır. Özellikle yoğunlaşan rekabet işletmeleri yeni

stratejilere yöneltmiş ve işletmeler bu stratejiler temelinde faaliyetlerini

sürdürmeye başlamışlardır. Yenilik stratejisi bir çok küresel firma tarafından

uygulanan ve hızla yayılan bir strateji olup, araştırmada KOBİ'lerin bu

stratejiye olan yaklaşımları ve yatırımları ortaya çıkarılmıştır.

Araştırmanın bulgularına bakıldığında Afyon ilinde mermer sektöründe yer alan

ve ihracat yapan KOBİ'ler Ar-Ge konusunda, Türkiye'deki diğer işletme ve

sektörlere paralel olarak istenilen seviyede değildir. Örnekleme dahil olan 30

KOBİ'nin sadece %13,3'ünde Ar-Ge birimi olması KOBİ'lerde Ar-Ge departmanının

yayılımı açısından bilinen bir gerçeği pekiştirmiştir.

Araştırma sonucunda ihracat yapan KOBİ'lerin yenilik stratejisine önem

verdikleri ve buna bağlı olarak teknolojik yatırımların önemine inandıkları

görülmektedir. Uluslar arası pazarlarda faaliyetlerini sürdüren bu firmalar

yenilikçilik unsurlarının bazılarını işletme süreçlerine yansıtmalarına rağmen

temelde ekonomik nedenlerden dolayı bazı unsurlarda istenilen seviyede değildir. İnternet kullanımı açısından KOBİ'lerin çoğu başarılıyken yaklaşık olarak

1/3'ünün web sitesine sahip olduğu görülmüştür. KOBİ'lerin uluslar arası

bağlantılarını ve müşteri potansiyelini artırmak içi web sayfasına sahip

olmaları gerekmektedir.

KOBİ'ler yenilik faaliyetlerinde istenilen seviyede olmadığı bir gerçektir.

Ancak bu durumun sebebi olarak Türkiye'de yaşanan ekonomik istikrarsızlıktan

bahsetmek mümkündür. Yaşanan ekonomik krizler ve yüksek enflasyon KOBİ'leri

yeniliğe yönelik yatırım yapmalarını engellemektedir. Çünkü ülkemizdeki ekonomik

atmosfer içerisinde fon kaynakları aşırı pahalıdır ve küçük ve orta ölçekli

işletmelerin bu fonları kullanması oldukça zordur.

Afyon ilinde mermer sektöründe yer alan ve ihracat yapan KOBİ'lerin

yenilikçilik çabalarının önünde sayılan engeller olmasına rağmen rekabet

edebilirliklerini sürdürebilmeleri için piyasayı takip etmenin, eldeki

kaynakların bir kısmını teknolojik yatırımlara dönüştürmenin, yenilik yaratma ve

kullanılan makine ve teçhizatlarda birtakım geliştirmeler yapmak zorunda

olduklarının farkında oldukları varılan sonuçlar arasındadır.

KOBİ'ler çalışan sayıları itibariyle yenilikleri uygulamaya koyma yetenekleri

bakımından ayrıldıkları gözlenmekte, ayrıca ihracat büyüklüğü ve Ar-Ge'ye

ayrılan pay itibariyle yenilik yaratma yetenekleri açısından birbirlerinden

ayrılmaktadırlar. Ar-Ge'ye ayrılan kaynak miktarı büyüdükçe yenilik yaratma

yeteneklerinin artması yine bu çalışmada ortaya çıkan ve beklenen bir

sonuçtur.

İnternetin veya web sitesinin varlığı yine KOBİ'lerin yenilikleri uygulamaya

koyma yetenekleri ve yenilik yaratma yetenekleri açısından fark yarattığı,

çalışmada ortaya konan diğer bir sonuçtur. KOBİ'lerin özellikleri göz önüne

alındığında yenilikleri uygulamaya koyma yetenekleri ve yenilik yaratma

yetenekleri açısından farklılıklar olduğu varılan sonuçlar arasındadır.

Araştırmadan elde edilen sonuçlara bağlı olarak aşağıda yer alan öneriler

sıralanabilir. Bu öneriler gerçekleştirildiği takdirde gerek yenilikçilik

çabaları açısından gerekse KOBİ'lerin rekabet güçlerinin artması açısından

olumlu sonuçların ortaya çıkacağı söylenebilir.

- KOBİ'lerin teknolojiye ilişkin yatırımları TUBİTAK, TTGV, KOSGEB gibi

kuruluşların yanı sıra, devlet desteğiyle ticaret odaları vasıtasıyla daha geniş

bir tabana yayılmalı ve bu yatırımların geri dönüşümünün uzun dönemli olacağı

dikkate alınmalıdır.

- Özellikle internet kullanımı, bilgi ve iletişim teknolojilerinin

yaygılaştırılması yenilikçilik çabalarının sosyo-ekonomik altyapısının

gelişimine katkıda bulunacaktır. Bu yüzden toplumun bilgi temelli kalkınmasını

da sağlayacak şekilde bilgi ve iletişim teknolojisi altyapısına yönelik

yatırımlar devlet tarafından desteklenmeli ve bu konuda ulusal politikalar

oluşturulmalıdır.

- KOBİ'lerin yenilikçilik çabalarında yeterli seviyeye ulaşmamış olması bu

konuda yetişmiş insan kaynaklarının istihdam edilememesiyle de ilgilidir. Bu

bağlamda ticaret odaları ve üniversiteler ele ele vererek teknolojik trendler ve

yenilikler konusunda eğitimler verilmelidir.

- Özellikle mermer sektörü gibi hammaddeye yakın coğrafyada yer alan

sektörler için "endüstriyel bölge" düzenlemesine gidilip bu bölgeler içinde

teknoloji geliştirme merkezleri kurulmalıdır.

- Bilgi ve iletişim teknolojilerine yapılacak yatırımlar özendirilmeli ve

KOBİ'lerin bu yatırımları yaparken çeşitli vergi ve giderlerden (KDV vb.) muaf

olmaları sağlanmalıdır.

- KOBİ'lerin Ar-Ge departmanlarına gereken önemi vermedikleri veya çeşitli

nedenlerle bu departmanı kurmadıkları gözlemlenmektedir. Sanayii odaları, TTGV,

TUBİTAK, KOSGEB ve üniversitelerin işbirliğinde Ar-Ge departmanlarının

kurumsallaşmasına yönelik çeşitli faaliyet ve eğitimler düzenlenmelidir.

KAYNAKÇA

AKYOS Müfit, TÜBİTAK-TTGV-TÜSİAD Teknoloji Geliştirme Modeli, KalDer forum,

Ocak-Şubat-Mart 2001

ANGEL R. Martínez Lorente, Frank Dewhurst, Barrie G. Dale, TQM And Business

Innovation, European Journal Of Innovation Management, Vol:2 No: 1

1999

BAL Harun, Mustafa ILDIRAR, Mehmet ÖZMEN, Bilim ve Teknoloji

Politikaları, Rekabet Gücü ve KOBİ'ler[img]images/smilies/biggrin.gif[/img]oğu Akdeniz Bölgesinde Faaliyet

Gösteren KOBİ'ler Kapsamında Bir

Araştırma,www.foreigntrade.gov.tr/ead/DTDERGI/OCAK2001/bilim.htm

CİVAN Mehmet, TEKİNKUŞ Mehmet, Küçük Ve Orta Boy İşletmelerin Avrupa

Birliğine Uyum Süreci ; Gaziantep Örneği, VI. Uluslar arası ODTÜ Ekonomi

Kongresi, 2002, Ankara

COŞKUN Recai, Remzi ALTUNISIK, Management's Concerns About The Issues Faced

By Turkish SMEs, International Journal Of Entrepreneural Behaviour and

Research, Vol:8, No: 6, 2002

CUMMING Brian S., Innovation Overview and Future Challenges, European

Journal Of Innovation Management, V:1, No:1

DENTON Keith, Gaining Competitiveness through Innovation, European Journal

Of Innovation Management, Vol:2 No: 2 1999

EKİN Nusret, Küreselleşme ve Türkiye,. İTO, İstanbul, 1999

ERDİL Oya, Salih Zeki İMAMOĞLU, Halit KESKİN, Küçük ve Orta Boy

İşletmelerde (KOBİ'lerde) Ürün Yeniliği ve Ar-Ge Faaliyetleri, Öneri

Dergisi, C.5, S.19, Ocak 2003

http://www.econturk.org/dtm1.htm

Innovation Policy In 7 Candidate Countries: The Challenges, European

Commission, March 2003

JOHANNESSEN Jon-Arild, John OLAISEN, Bjorn OLSEN, Managing and Organizing

Innovation In The Knowledge economy, European Journal Of Innovation

Management, Vol:2 No: 3 1999

KAVRAKOĞLU İbrahim, Süleyman GEDİK, Melike BALKIR, Yeni Rekabet

Stratejileri ve Türk Sanayisi, TUSİAD Yayınları, İstanbul, 2002

KOÇEL Tamer, İşletme Yöneticiliği: Yönetici Geliştirme, Organizasyon ve

Davranış, İstanbul 1993

Tuncer TOKOL, İşletmelerde Ürün Yenilikleri,

www.ceterisparibus.net

www.kobinet.org.tr

Yenilik (İnovasyon), GYTE Yayınları, Yayın No:5, Gebze 1999
[1] KOÇEL Tamer, İşletme

Yöneticiliği: Yönetici Geliştirme, Organizasyon ve Davranış, İstanbul 1993,

s. 27[2] CİVAN Mehmet, TEKİNKUŞ

Mehmet, Küçük Ve Orta Boy İşletmelerin Avrupa Birliğine Uyum Süreci ;

Gaziantep Örneği, VI. Uluslar arası ODTÜ Ekonomi Kongresi, 2002, Ankara,

s.3[3] Ekin Nusret, Küreselleşme

ve Türkiye,. İTO, İstanbul, 1999, s. 65[4] www.kobinet.org.tr[5] KAVRAKOĞLU İbrahim, Süleyman

GEDİK, Melike BALKIR, Yeni Rekabet Stratejileri ve Türk Sanayisi, TUSİAD

Yayınları, İstanbul, 2002, ss.73-74[6] BAL Harun, Mustafa ILDIRAR,

Mehmet ÖZMEN, Bilim ve Teknoloji Politikaları, Rekabet Gücü ve KOBİ'ler: Doğu

Akdeniz Bölgesinde Faaliyet Gösteren KOBİ'ler Kapsamında Bir Araştırma,

www.foreigntrade.gov.tr/ead/DTDERGI/OCAK2001/bilim.htm [7] COŞKUN Recai, Remzi

ALTUNISIK, Management's Concerns About The Issues Faced By Turkish SMEs,

International Journal Of Entrepreneural Behaviour and Research, Vol:8,

No: 6, 2002, p. 273-274 [8] DENTON Keith, Gaining

Competitiveness through Innovation,European Journal Of Innovation

Management, Vol:2 No: 2 1999 pp:82-85

JOHANNESSEN Jon-Arild, John OLAISEN, Bjorn OLSEN, Managing and Organizing

Innovation In The Knowledge economy, European Journal Of Innovation

Management, Vol:2 No: 3 1999 p 116[9] CUMMİNG Brian S., Innovation

Overview and Future Challenges, European Journal Of Innovation

Management, V:1, No:1, pp 21-22[10] Tuncer TOKOL, İşletmelerde

Ürün Yenilikleri, www.ceterisparibus.net[11] Angel R. Martínez Lorente,

Frank Dewhurst, Barrie G. Dale, TQM and Business Innovation, European

Journal Of Innovation Management, Vol:2 No: 1 1999 p 12[12] TOKOL, a.g.m.[13] Innovation Policy In 7

Candidate Countries: The Challenges, European Commission, March 2003,

s.111[14] AKYOS Müfit,

TÜBİTAK-TTGV-TÜSİAD Teknoloji Geliştirme Modeli, KalDer forum, Ocak-Şubat-Mart

2001, s.53 [15] Innovation Policy In 7

Candidate Countries: The Challenges, European Commission, March 2003,

s.VIII[16] Yenilik

(İnovasyon), GYTE Yayınları, Yayın No:5, Gebze 1999, s.23[17] ERDİL Oya, Salih Zeki

İMAMOĞLU, Halit KESKİN, Küçük ve Orta Boy İşletmelerde (KOBİ'lerde) Ürün

Yeniliği ve Ar-Ge Faaliyetleri, Öneri Dergisi, C.5, S.19, Ocak 2003, s.23