Heyelan
 

HEYELANA NEDEN OLAN

ETKENLER1. Kuvvetli EğimEğimlerin fazla olduğu sahalarda heyelan

riski artmaktadır. Bazı sahalarda fay yamaçları dik eğimlerin oluşmasına neden

olarak heyelanları kolaylaştırırlar. Yine insanlar kanallar ve yollar açarak

yada yol ve maden kazılarından çıkan toprakları denge açısına erişmiş bulunan

yamaçlar üzerine atarak heyelan oluşumuna neden olan koşulları hazırlarlar.

Gevşek unsurların denge açısını her hangi bir nedenle aştığı durumlarda heyelan

oluşur.2. Su İle DoygunlukHeyelanlar yağışlı veya zeminin ıslak

olduğu mevsimlerde meydana gelirler. Şiddetli veya devamlı yağmurlar yahut

karların erimesi, kayaların içine bol miktarda suyun sızmasına olanak verir.

Bunun sonucunda plastisite ve likidite sınırlarına erişilir ve herhangi bir

nedenle oluşan sarsıntı sonucunda heyelan meydana gelir. Su, ayrıca denge

açısını küçülterek, ağırlığı arttırarak ve sürtünmeyi azaltarak heyelanı

kolaylaştırır.3. Kaya YapısıPlastisite, likidite sınırları

malzemenin yapısına sıkı bir şekilde bağlıdır. Çeşitli kil türlerinde plastisite

birbirine yakın ancak likidite değerleri birbirinden çok farklıdır. Örneğin bu

bakımdan en düşük değeri gösteren kaolin kili, en az su ile likidite sınırına

erişen yani heyelana en uygun olan kil türüdür.Çeşitli depolarda az yada

çok kil vardır. Bunun oranı ve türü heyelan olayını arttıran yada azaltan yani

heyelanların yayılış alanlarını belirleyen başlıca faktörlerden birisidir. Bu

nedenle killi formasyonların, fliş, marn ve tüf gibi depoların yaygın olduğu

sahalarda heyelan çok fazla görülür. Buna karşılık kalker ve bazalt gibi

kayalarda heyelan seyrek görülmektedir.4. Tektonik YapıTektonik

yapı ile heyelan arsında çok sıkı bir ilişki vardır. Tabakaların yamaç eğimine

paralel olarak dalmaları, heyelanları kolaylaştırır. Özellikle tabakalar

arasında killi bir seviyenin varlığı önemli rol oynar. Kar veya yağmur sularının

toprağa sızması sonucunda plastik veya likit hale geçen kil tabakasının

üzerindeki kütleler çekim gücüne uyarak, toptan aşağıya doğru kayabilirler.

Kayaların diyaklazlarla derin ve sık bir şekilde parçalanmış olması da heyelanı

kolaylaştıran koşullar arsında sayılabilir.Heyelanlar, yukarıda sayılan

nedenlerin birisi veya birkaçının etkisiyle oluşurlar ve bazen topografyada çok

önemli değişikliklere neden olurlar. Kayan kütlenin koptuğu yerde genellikle

hilale benzer bir kopma yarası oluşmaktadır. Buradan ayrılan maddeler genellikle

akış hareketini andıran şekiller gösteren ve çoğu kez üzerinde kapalı

çanakçıklar bulunan bir yığın halinde aşağıya doğru yer değiştirirler ve heyelan

kütlesinin gövdesini oluştururlar.Bu kütle bazen bir akarsuyun yatağını

tıkayarak bir Heyelan Setti Gölü oluşmasına yol açar. Örneğin Tortum Gölü,

heyelanla Tortum vadisinin tıkanması sonucunda meydana gelmiştir. Ayrıca

heyelanlar sonucunda, yamaçlarda taraçalara benzer basamaklar

oluşabilir.HEYELAN ÇEŞİTLERİGenel olarak heyelan terimi ile

açıklanan bu hızlı kütle hareketleri asıl heyelanlar, göçmeler ve toprak

kaymaları olmak üzere üç tipe ayrılabilirler.1. Asıl

HeyelanlarBunların oluşumunda su, hazırlayıcı bir rol oynar. Fakat asıl

heyelan kütlesi, su ile hamurlaşmış halde değildir. Kuru bir kütle halinde,

fakat kaymaya uygun bir zemin üzerinde yer değiştirmiştir. Bu tip heyelanlar

ülkemizde sık sık oluşurlar. Bu heyelanların en büyük olanları, genellikle bol

yağışlı ve dik eğimli sahalarda, özellikle kuvvetle yarılmış, nemli ve litoloji

bakımından da elverişli olan Kuzey Anadolu dağlık alanında oluşmuştur.Geyve,

Ayancık, Sinop çevresi, Maçka, Of-Sürmene ve Trabzon-Sera heyelanları bunların

başlıcalarındandır.Sera Heyelanı, Trabzon şehrinin 10 km kadar batısında

Sera Köyü yakınlarında 1950 yılında oluşmuştur. Heyelanın oluşmasından bir hafta

kadar önce, Sera vadisinin dik yamaçlarında derin yarıklar oluşmuş, topografya

küçük ölçüde bazı değişikliklere uğramıştır. Fakat asıl heyelan, birkaç dakika

gibi kısa bir zaman içinde ve şiddetli bir gürültü ile birlikte

oluşmuştur.Bir kısmı akış şekilleri gösteren, fakat asıl olarak kayma

yüzeyleri boyunca yer değiştiren kütlenin ortalama uzunluğu 650 m. genişliği 350

m., kalınlığı ise 65 m. kadardır. Böylece Sera heyelanı sonucunda 15 milyon m³

hacminde kaya ve döküntü yer değiştirmiştir. Bu heyelan kütlesi Sera deresinin

vadisini tıkamış ve burada 4 km. uzunluğunda, ortalama 150 m. genişlikte ve 55

m. derinliğinde oldukça büyük bir set gölü oluşmuştur.Araştırmalar, bu

heyelanın oluşumunda normalden daha fazla yağışlı geçen kış mevsimi ile karların

hızla erimesine neden olan Föhn karakterinde güney rüzgarlarının etkisi olduğunu

göstermektedir. Bu yolla zemine çok fazla oranda su sızmıştır. Zaten bu sahada

çözülme çok derinlerde olduğu gibi, andezitik kayalar ve yastık lavlar derin

diyaklazlarla yarılmış, aralarındaki bağlar gevşektir. Bu durum, su ile

doygunlaşan arazinin kaymasını ayrıca kolaylaştırmıştır. Bundan başka, yamaç

eğimlerinin çok fazla olması ve özellikle Sera deresinin yamacın alt kısmını

oyması heyelanın oluşumunda rol oynamış olmalıdır.2.

GöçmelerHeyelanın hareket bakımından farklı bir başka tipini

oluştururlar. Bu tip heyelan bir kaşığa benzeyen konkav kopma yüzeyleri boyunca

dönerek yer değiştiren kısımlardan oluşur. Kayan kısımlardan her biri, geriye

doğru çarpılır. Bunu sonucunda, kayan kütlelerin ilksel eğimleri değişir ve

bunların yüzeyleri kopma yarasının bulunduğu tarafa doğru yeni bir eğim kazanır.

Yamaçların alt kısımlarının akarsular, dalgalar gibi etkenler tarafından fazla

oyulması göçme şeklindeki heyelanların başlıca sebebidir.Falezlerin ve

yamaçların gerilemesi, menderes halkalarının büyümesi sırasında alttan oyma

sürecine bağlı olarak sık sık göçmeler oluşur. Göçmüş kütleler veya bloklar

büyük oldukları durumda, bunlar arasında küçük göller veya yamaçlarda taraçalara

benzer sahanlıklar oluşur. Küçük ve Büyük Çekmece göllerinin kenarlarında ve bu

iki göl arasındaki deniz kıyısı boyunca bu tür göçmelerin tipik örnekleri

yaygındır.3. Toprak KaymalarıBunlar heyelanın, bazı bakımdan

çamur akıntılarına benzeyen bir türüdür. Fakat çok yavaş oluşmaları, belli bir

yatağa bağlı olmamaları ve içerdikleri suyun çok daha az olması gibi farklarla

çamur akıntılarından ayrılırlar. Geriye doğru eğimlenme göstermediklerinden

dolayı da, yukarıda açıklanan göçmelerden farklı oldukları görülür. Toprak

kaymaları, su ile doygun hale gelen ve bu şekilde bütünü ile kayganlaşan

yüzeysel depoların, döküntü örtüsünün veya toprakların yer aldığı yamaçlarda

oluşur.Bu şekilde bir kopma yarası ve kıvamlı bir hamur gibi yer

değiştiren bir heyelan kütlesi meydana gelir. Bu açıklamalardan anlaşılacağı

üzere, toprak kaymaları asıl heyelandan daha yüzeyseldir; aslında toprak

tabakasını ve onun altındaki döküntü örtüsünü ilgilendirir. Bu kütle hareketinin

en yaygın olduğu sahalar, litoloji bakımından da uygun olmak koşulu ile nemli

iklim bölgeleridir.



Doğan Cüceloğlu ..yeniden İnsan İnsanaİçimizdeki Çocuk-(Doğan Cüceloğlu)Sorun Çözme Teknikleri (Doğan Şahiner )Dişleriyle Doğan BebekSiyaset, Bilim Ve Tarih Bilinci (Doğan Özlem )The Benefits Of TreesEnerji TasarrufuAlternatif Ucuz Enerji KaynaklarıErozyonun Tanımı Ve ÇeşitleriDünyamızın HareketleriDoğalgazDeve KuşlarıTeknolojik CellatlarımızKüresel IsınmaÇimento İşkolu Ve SorunlarıAtmosferin Başlıca Gaz KirleticileriNükleer EnerjiYapay KristallerHyrogen Fuel  The Fuel Of FutureKentiçi Ulaşımı Ve Çevre Sorunları