[bluemoon24]

Bu olaylarda her işaretin belirli anlamı vardır çünkü daha önceden bu

uyarıcıların birbirleri ile ilişkili olduğu öğrenilmiştir, ikinci çeşit sinyal

insanlar tarafından türetilmiştir ve bunlara sembol (symbol) adı verilir,

insanlar her sembole bir anlam vermişler ve onu kendi aralarında iletişim kurmak

için kullanmışlardır. Bir sembol değişik biçimler alabilir. Şekil 7.1'deki gibi

bir resim ya da söylenen bir kelime gibi bir ses olabilir. Bir dil, iletişimde

sembollerin kullanılması ile tanımlanır.Dil ÇeşitleriYeryüzünün

farklı yörelerinde farklı anlamlar taşıyan ıslık çalma ve bazı bölgelerde

oldukça geliştirilmiş bir iletişim sistemi olan davul çalma diğer sembol

çeşitlerini içerir. Hemen hemen tüm insanlar el ve yüz hareketlerini iletişim

aracı olarak kullanırlar. Bununla beraber, sembollerle iletişimde en yaygın

sistem, anlam iletmek için değişik birleşimlerle söylenen ve yazılan

kelimelerden oluşan bir dildir. Amerika'daki kızılderililerde olduğu gibi,

farklı diller konuşan ancak birbirleriyle yakın ilişkileri olan toplumların

üyeleri, aralarındaki dil engelini aşmak için yüzlerce el ve yüz hareketi

kullanabilirler. Bu çeşit bir işaret dili genellikle sağırlar tarafından

kullanılır; bunun Amerika'da kullanılan bir çeşidine ise Amerikan işaret Dili

(American Sign Language) adı verilir.Dil hem yazılı, hem sözlü olabilir.

Konuşma dili, yazının icadından binlerce yıl öncesinden beri gelişmiştir.

Büyümekte olan çocuk tarafından ilk önce konuşma dili öğrenilir.Yazı

dili ile konuşma dili arasında önemli farklar vardır. Temel öğeleri farklıdır.

Biri kelimelerden, diğeri seslerden oluşur. Yazı dilinin biçimi gelenekler ve

gramerciler tarafından konuşma diline oranla çok daha dikkatli bir şekilde

düzenlenmiştir. Konuşurken ve yazarken kullanılan sözcük dağarcığı (vocabulary)

tamamen aynı değildir. Yazı dilinin sözcük dağarcığı genellikle daha geniştir.

Bundan başka, konuşma ve yazı dillerinin gramerleri farklıdır; bu iki yolla

(media) farklı türde bilgi aktarma eğilimi vardır. Ayrıca konuşma dilinde, yazı

diline oranla daha fazla tekrar ve fazladanlık (redundancy) vardır.Şekil 7.1 1968

Olimpiyat oyunlarındaki kendini açıklayıcı (selfexplanatory) işaretler. Böyle

resim işaretler kullanılması, uluslararası olaylarda ve metropolitanların hava

alanları gibi uluslararası ulaşım yerlerinde, farklı diller konuşan insanlar

arasındaki iletişim sorunlarını çözümler.DilbilimiDil

konusundaki çalışmaların genel adı dilbilimidir (dinguistics). Dilbilimi içinde

birçok farklı yaklaşım vardır. Filologlar (philologists) ya da karşılaştırmalı

dilbilimcileri dilin geçmişini ve dillerin birbirleriyle ilişkilerini

incelerler. Fonetikciler (phoneticians) bir dilin seslerini çalışırlar.

Gramerciler (grammarians) dilin yapısındaki kurallarla ilgilenirler.

Semantikciler (semanticists) dildeki kelime ve cümlelerin anlamını çözümlerler.

Psikolinguist'ler (psycholinguists) dilin nasıl öğrenildiğini ve insan

düşüncesindeki işlevlerini çalışan psikologlardır. Bölüm 6'da tartışıldığı gibi,

insanlar dili düşüncenin bir aracı gibi kullanırlar; onun vasıtası ile yalnız

birbirleri ile değil, kendi kendileriyle de iletişimde bulunurlar.

Hayvanlarda iletişimHayvanlardaki iletişime gelince, hemen tüm

omurgalı hayvanlar (belkemiği olanlar) kendi türlerinin üyeleriyle ve zaman

zaman da başka türlerin üyeleriyle iletişimde bulunurlar. Buradaki iletişim

kelimesi, diğer hayvanlar için anlam ifade eden sinyaller verme anlamındadır. Bu

sinyaller bir köpeğin havlaması veya bir kuşun ötmesi gibi sesler ya da bir

tavuskuşunun kabarması veya bir maymunun tehdit gösterisi gibi görsel gösteriler

(visual displays) olabilir (Şekil 7.2'ye bakınız).İnsan standartlarına

göre, hayvanların her türünün kullandığı sinyallerin miktarı oldukça azdır. En

üst düzeydeki sosyal omurgalıların repertuarlarında bile 30 35 farklı gösteriden

fazlası nadiren bulunur. Birçok omurgalılar arasında gösterilerin sayısı türden

türe 3 4 sayılık fark göstermektedir. Bu sayılar en azı balıklarda görülen 10

ile, en çoğu toplumsal düzenlerindeki karmaşıklık yönünden insanlara en yakın

primatlardan olan rhesus maymunlanndaki 37 arasında bir değişim gösterir.

(Wilson, 1972, s. 56).Hayvanların bu gösterileri çoğunlukla saptanık

davranış örüntüleridir. Bu nedenle de türe özgü davranışlar olarak

nitelendirilirler. Bununla beraber, bazı örneklerde öğrenme de bir ölçüde rol

oynar. Örneğin bazı kuş türleri ötebilmek için başka kuşun ötüşünü duymak

zorundadırlar (Peterson, 1963). Böylece, hayvanlardaki iletişim, hem doğuştan

gelen eğilimlere (innate tendencies) hem de öğrenmeye

bağlıdır.Hayvanlarda konuşmaHayvanlar her ne kadar iletişim

kurabilirlerse de doğal bir dilleri yoktur. Burada işaretlerle semboller

arasındaki fark önemlidir. Tanımı gereği bir dilde, anlam karşılığında semboller

kullanılır. Hayvanların havlamaları, ötmeleri, yüz buruşturmaları veya tehdit

edici gösterilen anlamlı işaretlerdir; ancak bunlar sembol olmadıklarından dil

değildir.Şekil 7.2 Bir rhesus maymununun saldırgan gösterileri. Sert

bakışlar halindeki düşük şiddette gösteri, maymunun ayakları üzerine kalkması

ile giderek artar, daha sonra (sağda) elleriyle yeri tokatlarken ağzı açık bir

şekilde başını aşağı-yukarı sallar. Bu noktadan sonra hasmı geri çekilmezse

maymun saldırabilir. (Scientific Amer/can, Wilson, 1972.)Doğal bir

dilleri olmasa da, hayvanlara insanların dili öğretilebilir mi? Papağan veya

Mynah kuşu gibi bazı kuşlar insan konuşmasını oldukça iyi taklit edebilirler

fakat bunları anlamlı semboller olarak kullanamazlar. Eğer kuşlara değişik

anlamlar için değişik kelimeleri bir gramer düzeni içinde kullanmaları

öğretilebilseydi, bu bir dil olurdu. Bunu öğretmek için bazı girişimlerde

bulunulmuş, ancak yeterince başarıya ulaşılamamıştır (Ginsberg, 1963). Yeterli

çaba gösterilmemiş ya da uygun teknik kullanılmamış olabilir. Öte yandan tüm

kanıtlar, bazı kuşların konuşma seslerini çıkarmak için gerekli motor aygıtlara

sahip olmalarına rağmen, beyinlerinin bu sesleri anlamlı olarak kullanabilecek

kadar örgütlenmiş olmadığını göstermektedir.Tüm hayvanlar içinde yapısı

ve büyüklüğü bakımından insan beynine en çok benzeyen beyne sahip hayvanlar

şempanzelerdir. Bu onların insan dilini öğrenebilecekleri anlamına gelir mi?

Bunu onlara öğretmek için iki önemli çalışma yapılmıştır. 1930'lann ilk

yıllarında yapılan ilk çalışmada bir karıkoca, Gua adındaki bebek şempanzeyi

kendilerinin yeni doğmuş oğulları ile birlikte büyütmüşlerdir (Kellogg, Kellogg,

1933). Fakat Gua bir takım el hareketlerini ve kaşıkla yemek yemek gibi

becerileri öğrenmişse de, dil öğrenmede hemen hiç bir gelişme göstermemiştir,

ikinci deneyde Vicki adındaki şempanze, kendisine insan konuşmasını öğretmek

için uzun zaman ayıran psikologların evinde tek başına yetiştirilmiştir (Hayes

ve Hayes, 1951). Yoğun yetiştirme çalışmaları sonucunda Vicki'nin öğrenmiş gibi

göründüğü ve anlamlı bir şekilde ku''andığı dil anne, baba ve fincanı

andıran üç kelimeden ibarettir.Gerçekte, şempanzelerin çıkardıkları

seslerin fonetik analizi, ancak dört veya beş değişik sesi çıkarabildikleri

izlenimini vermektedir (Liberman, 1973). Buna karşılık, bebekler konuşmaya

başlamadan önce çok sayıda ses çıkarırlar. Şempanzelerin telaffuz ettiği tek

sesli harf uh sesini andırmakta, sessiz harfler ise p, m ve k ile sınırlı

görünmektedir. Göründüğü kadarıyla şempanzelerin beyni ya örgütlü değildir ya da

konuşma dilini oluşturacak temel sesleri çıkarabilecek biçimde ses çıkarıcı

kaslarla bağlantısı yoktur. Bugünkü bilimsel fikir birliğine göre konuşma dili

Homosapiens türüne özgü bir yetenektir.Sessiz dilMademki konuşma

tartışma dışı görünmektedir, şempanzeler sessiz bir dil (nonvocal language)

öğrenebilirler mi? Elleriyle birçok jestler yaparlar, ellerini mahir bir şekilde

kullanırlar ve çevrelerindeki olaylara yakın bir dikkat gösterirler. Belki de

görsel sembollerin bazı birleşimleri hareketlerle birlikte kullanılarak

şempanzeler için bir dil geliştirilebilir. Bu yaklaşımla önemli başarılara

ulaşan üç değişik program uygulanmıştır (Fleming, 1974 a, b). Bunlardan biri

burada betimlenecektir (Premack ve Premack, 1972): Suratı adındaki şempanze ile

deneyciler arasındaki iletişimin tümü, Sarah'ın kafesinin arkasındaki dil

tahtası (language bosrd) ürerinde yer almıştır (Şekil 7.3'e bakınız). Bu tahta

manyetikti ve arkaları çelik plastik parçalar üzerine tutturulabiliyordu.

Plastik parçalar büyüklük, şekil ve renk bakımından birbirlerinden farklıydı.

Bunların her bin bir kelimeyi simgeliyordu.Çalışma Sarah'a bazı tek

kelimelerin anlamlarının öğretilmesiyle başladı. Bir elma alabilmek için elmayı

simgeleyen plastik parçayı tahtanın üstüne tutturması isteniyordu. Muz için de

aynı işlem gerekiyordu. Bu yolla bir takım kelimeleri öğrendikten sonra Sarah'a

ver kelimesi öğretildi. Bundan sonra, Sarah'ın bir elmaya sahip olabilmesi

için tahtaya biri elma için, diğeri ver için iki parça tutturması

gerekiyordu. (Şekil 7.3'de görüldüğü gibi Çinlilerin dikey yazma sistemi

kullanılmıştır. Sarah bu sistemi tercih eder görünmüştür.)Daha sonra

şempanze, kendisi gibi boyunlarında adları için semboller takmakta olan değişik

deneycilerin adlarını öğrendi. Artık elma alabilmek için Mary elma ver veya

John elma ver yazmak zorundaydı. Daha sonra parçaları Mary Sarah'a elma ver

şeklinde yerleştirmeyi öğrenmesi gerekti. Her durumda istediğini alabilmesi için

parçaları gramer kurallarına uygun kullanması isteniyordu.Şekil 7.3

Sarah ve konuşma tahtası. Sarah, Sarah elmayı kovaya, muzu tabağa koy mesajını

okumuş, elmayı kovaya, muzu tabağa koymak üzere. (Scientific American, Premaçk

ve Premaçk, 1972.)Bu yöntemle Sarah, içlerinde (tabak, kova) gibi

nesne isimlerinin, (...dır, ver, al, içine koy, yıka) gibi fiillerin,

(aynı farklı, hayır değildir, adı, renk, ?, eğer öyleyse) gibi kavramların ve

(kırmızı, sarı, kahverengi, yeşil] gibi renklerin de bulunduğu yaklaşık 130

kelime öğrendi. Kendisine bir cisim gösterilip rengi sorulduğunda, doğru parçayı

tahtaya tutturuyordu. Daha ilginci, Şekil 7.4'de gösterildiği gibi koşullu

bağlantıları da öğrendi. Bir elma almak için gereken davranış basitti. Ancak

Sarah ne yapması gerektiğini ve ne yapmaması gerektiğini bilmek için dört

cümleyi okumalı ve anlamalıydı. Sarah'ın kavramları öğrendiği de açıktı.

Kendisine, örneğin bir elma gösterildiğinde, nitelik çiftleri arasında bir

nitelik çözümlemesi (feature analysis) yaparak seçim yapması isteniyordu. Elma

için kırmızıyı yeşilden, daireyi köşeliden ve saplıyı sapsızdan ayırdedip

seçiyordu. Böylece Saran elmanın niteliklerini soyutladı.Şekil 7.4

Şempanze Sarah koşullu bağlantıları çok iyi öğrenmiştir. Kendisine ödül

sağlayacak olanı seçebilmek için dört cümlenin anlamına çok dikkat etmek

zorundadır. (Scientific American, Premaçk ve Premaçk, 1972.)Bu betimleme

Sarah'ın başarısının sadece ana niteliklerini göstermektedir. Genel olarak

iletişim yeteneği iki yaşındaki bir çocuğunki kadardır. Kelimeleri uygun düzende

gereği gibi kullanmaktadır. Bu ise gramer kurallarını öğrendiğini gösterir.

Böylece bir şempanzenin sessiz bir dili öğrendiği ve bunu insanlarla iletişim

sağlamak için kullandığı sonucuna varılır.Dil kuramı açısından önemi

dışında, şempanzelerle yapılan bu deneyler, insanlar için de bazı uygulama

alanları bulabilir. Bu bölümde daha ilerde tartışıldığı gibi sağır çocuklar dil

öğrenmede çoğunlukla geridirler. Fakat onlar da şempanzeler gibi çevredeki

parçaları görüp hareket ettirebilirler. Belki buna benzer bir yöntemle

öğretmenler sağır çocukları, yaşamlarının erken bir döneminde dilin varlığından

haberdar edebilir ve yazı dilini daha kolay öğrenmelerine yardımcı

olabilirler.Özetİletişimde iki çeşit sinyal kullanılır:

Semboller dilde kullanılırken, işaretler olaylar arasındaki doğal ilişkilerin

anlamını kazanmıştır. Konuşma dili ve yazı dili, temel öğeleri olan sesler ve

harfler, gramer yapıları, kullanılan sözcük dağarcığı ve fazladanlık yönlerinden

farklıdır.Dil konusundaki çalışmaların genel adı dilbilimidir. Çeşitli

uzmanlar dile farklı açılardan yaklaşırlar. Örneğin psikolinguistler dilin nasıl

öğrenildiğini ve insan düşünmesinde ne gibi işlevleri olduğunu incelerler.

Hayvanlara konuşmayı öğretme çabaları başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Ancak,

şempanzeler sembollerden oluşan sessiz bir dili gramer düzeni içinde

öğrenebilmişlerdir.



Dr.charles V.ford ..yalan, Yalan, Yalan, Yalancılığın PsikolojisiSosyal Kuralların Psikolojisi (Muzaffer Şerif)Diyabetik Hastada Psikolojik SorunlarPsikolojik Cilk HastalıklarıEbeveyn Ve Çocuk İletişiminde ÖnerilerYaratıcılıkYapısalcılıkSürrealist YaklaşımPragmatik YaklaşımKişisel Modernlik Yaklaşımlarıİşlevselcilikİnşacı YaklaşımFenomenolojik YaklaşımDiferansiyel YaklaşımPsikodinamik YaklaşımDavranışçı YaklaşımBiyolojik YaklaşımBilişsel Öğrenme YaklaşımıVroom'un Beklenti TeorisiTutkulu Aşk Teorisi