hatko ismail canbulat
 

* ismail canbulat ya da her önemli osmanlı istihbaratçısı, ittihatçısı çerkes gibi bir lakabıyla birlikte anılan hatko ismail canbulat, izmir suikasti sebebiyle asılan 13 kişiden biri olan değişik bir adamdı. ittihatçıların en hızlı kuşağındandır ve mustafa kemal ile akrandır. 1880 doğumludur. ailesi büyük çerkes sürgünüyle anadolu'ya gelmiş bir adıge'dir. babası da, bir asker olan hatko cemal canbulat bey.



her büyük ittihatçı gibi o da istanbul'da bir çerkes olarak doğdu, harbiye'ye girdi, bugün makedonya sınırlarında kalan manastır'da* ve tabii ki selanik'te görev yaptı. balkanların ve istanbul'un izbe köşelerinde kurulan o meşhur gizli cemiyetlerden biri olan osmanlı hürriyet cemiyeti'ni arkadaşlarıyla birlikte kurdu. zaten o devirde iki pre-ittihatçı yan yana geldi mi hemen bir gizli cemiyet kuruluyordu. gizli cemiyeti olmayan pre-ittihatçılara kız vermiyorlardı. düşünsenize hem çerkes olacaksınız, hem asker, hem pre-ittihatçı, üstelik selanik-manastır hattında görev yapacaksınız ve gizli cemiyetiniz olmayacak gülerler adama.



neyse efendim, bu ismail canbulat, 1918 yılında birkaç aylığına osmanlı devleti'nin dahiliye nazırlığını yani içişleri bakanlığını bile yapmıştır. kendisini de bu göreve 1918'de ülkeyi terk eden enver paşa* giderayak getirmişti. çünkü bir rivayete göre enver paşa, daha paşa değilken ve selanik'te görevliyken ablasının kocası kurmay albay nazım bey'i, o zaman teğmen yani mülazım olan ismail canbulat'a öldürtmüştü, bunu karşılığında da daha sonra canbulat'ı nazır yaptı.



bunun evvelinde canbulat, makedonya'da meşrutiyetçilik oynamış, dergiler çıkarmış, balkan savaşları'na gönüllü katılmış, meclis-i mebusan'a girmiş, harbiye'de öğretmenlik yapmış, balkan savaşları'ndan sonra emniyet genel müdürlüğü, istanbul valiliği, istanbul belediye başkanlığı, stockholm büyükelçiliği yapmış, damat ferit paşa hükümetince tutuklanmış, malta adası'na sürgüne gitmiştir*. cumhuriyet devrinde ise ikinci mecliste milletvekili olmuş, terakkiperver cumhuriyet fırkası'nın kurucuları arasında yer almıştır.



malta sürgünü'nden dönen ve siyasete devam eden tüm ittihatçılar gibi canbulat da mustafa kemal paşa'ya muhalif olmuştur. tarihin cilvesidir ki bu muhaliflerin bir kısmı



* yine bir malta sürgünü olan kel ali yani ali çetinkaya* tarafından idam edilmişlerdir.



şimdi bakınca acayip renkli ve maceralı gibi görünen bu özgeçmişi aslında o yıllarda yaşayan bir ittihatçı için gayet sıradandır. bu yüzden hatko ismail canbulat'ın cumhuriyet tarihine sarkan serüveni izmir suikastı ile son bulmuştur çünkü bu kadar renkli bir hayata doğrusu bir de idam yakışırdı.



canbulat, 1926 yılında milletvekiliyken atatürke suikast girişiminde bulunmaktan izmir istiklal mahkemesinde yargılanarak suçlu bulunan 13 kişiyle birlikte aynı gece idam edildi. suikastın diğer faillerinden biri kara kemal de vurularak öldürüldü ya da bir rivayete göre daha doğrusu resmi tarihin beslendiği kemalist hatırata göre sığındığı bir kümeste korkak bir tavuk gibi r etti.



bu "kümese saklanma" ve "korkak gibi ölme" imajı daha sonraki dönemde tüm muhalifler için ve genelde askeri darbelerden sonra genel bir istihkar veya aşağılama imajı olarak kullanılmaya devam edecektir.

Kaynak: EkşiSözlük