nogay turkleri
 

* nogay türkleri : türk tarihinde nogay sözcüğüne ilk olarak,bir türk imparatorluğu olan altınorda devletinde rastlamaktayız. bilhassa berke han devrinde görülmektedir. nogayüstün kabiliyetli,büyük teşkilatçılığı sayesinde altın orda devletinin en yüksek mevkilerine çıkmıştır. bu büyük başbuğa tabi olan türklerde nogay adını almıştır.



nogaylar,13.yy kadar, moğol harekatından daha önce,eski kıpçak arazisine giren sahada,göçebe hayatı yaşamakta idiler.en celali zamanlarında işgal ettikleri saha ise,embadan başlıyarak tuna ırmağına kadar uzanmakta idi.sonraları nogay kavim adı altınorda devletinin bir kısmını kumanda eden nogay hanın idaresi altında bulunan halka geçmiştir.bu suretle,irtişten başlayarak kırıma kadar yayılmış olan bu eski türk halkı,müşterek bir milli ad altında birleştirilmiştir.hatta bu topluluğa,vaktiyle hazar denizi ile eski pontos çevresinde ve volga boylarında yaşayan türklerde dahil edilmiştir.nogayın büyük babası buğ nehri havalesinde boy beyi idi.kendisine beylik büyük babasındann kalmış olmalı.



ayrıca bütün türkçe sözcüklerde nogay ismi "altınorda başbuğlarından biri olsn nogayın idaresi altında bulunan kıpçaklara verilen ad."olarak tanımlanmaktadır.nogay,kazak,özbek ve başkırtların çoğunluğu hemen her yerde kıpçak,kanglı,kırkez,kıtay,nayman,min,kirey,argın, tabın,mangıt,cangalbayk,alcın,salcıyut,calayır,kon rak gibi uruglardan teşekkül etmektedir.savaşta da hepsi aynı parolayı kullanırdı.



astrahan,kuzey kafkasya,kırım,romanya



* ve türkiyede nogay adı ile türkistanda bilhassa buhara ve hivede mangıt adıyla tanınırlar.15.yy sonlarında mangıtlar,nogay adını almışlardır.ordularına da bu adı vermişlerdir.



nogaylar için nogay han ve edige bey çok önemli kişilerdir.







rus işgali ve nogaylar:



nogaylar pek çok kez ruslar tarafından sürgün edilmiştir.28 haziran 1783 yılında rus generali suvorov



* tarafından yüzbinlerce nogay türkü şehit edilmiştir.19 yyda da dağılma durmadı.rusya çarı i.palev,1801 yılında nogayların rus ordusunun atlı birliklerinde hizmet etmelerini istedi isede,bu uygulama ancak 1804 yılında dek sürdürüldü.aşağı turla ırmağı yöresinde ki nogaylar,1807 yılında tavriya vilayetin,karedeniz kıyısındaki novorossiysk şehri yöresine 6 bin 404 kişi olarak göçürüldü.küçük nogaylardan bir azıda önceki yurları olan azak yanına geçip ten ile kuban arasında yerleştiler.yine bu küçük nogaylardan bir kısmı ise bükreş barış antlaşmasına



* uygun olarak türkiyeye geldiler.1821 yılında karadeniz kıyısından 3 km içeride bir nogay kasabasında,1830 yılında azak denizine dökülen berdi ırmağı ağzındaki berdiyan şehrinde nogay topluluklarının bulunduğunu biliyoruz.kırım savaşından



* sonra,basarabyadan göçüp gelmiş kırım tatarları ile birlikte pek çok nogayda osmanlı ülkesine gelip yerleştiler.1860 yılında bazı kayıtlar türkiyeye 180 bin kişinin geldiğini gösteriyor.osmanlı hükümeti onları orta anadoluda daha çok eskişehir yöresine yerleştirdi.bu 19.yy.,büyük türk dünyası için olduğu gibi,nogaylar bakımındanda iyi geçmemiştir.







kaynak



sami nogay



* nogay türkleri)

Kaynak: EkşiSozluk