Saadabad Paktı
 

İtalya-Habeş anlaşmazlığının ortaya çıkmaya başladığı ilk

günden itibaren İtalya, yayılma ve sömürgecilik istekleri konusunda daha açık

konuşmaya başlamış ve bu isteklerin toplandığı alanlar olarak Asya ve Afrika adı

da sık sık söylenir olmuştur. Afrika deyimi ile neyin kastedildiği belliydi.

İtalya'nın bu kıtada eskiden beri emelleri ve toprakları vardı. Fakat Asya ile

anlatılmak istenen topraklar nereleriydi?Herhalde Uzakdoğu veya

Hindistan değildi. İtalya'nın coğrafya durumu dolayısıyla, Asya toprakları da

olsa olsa Anadolu ve komşuları olabilirdi. Kaldı ki, İtalya'nın Habeşistan'a

yerleşmesiyle, şimdi Arap yarımadası ve daha yukarıdaki memleketler de tehdit

altına giriyordu. Şu halde İtalya'nın Habeşistan'a girmesiyle Orta Doğu bölgesi

de kritik bir durum alıyordu.Bu durumu, başta Türkiye olmak üzere diğer

Orta Doğu devletleri de görmüşlerdi. Balkanlar üzerindeki Bulgar ve İtalyan

tehlikeleri dolayısıyla nasıl Balkan Antantı denen savunma sistemi kurulmuş ise,

şimdi Orta Doğu'ya yönelen İtalyan tehlikesi için de böyle bir savunma sistemi

kurmak zorunluydu.Bu düşünceler, daha İtalya-Habeş anlaşmazlığının

başında Orta Doğu memleketlerine egemen olmuş ve İran'ın teşebbüsü üzerine,

Cenevre'de 2 Ekim 1935'de Türkiye, İran ve lrak arasında üçlü bir antlaşma

parafe edilmişti. Türkiye tarafından hararetle desteklenen bu anlaşmayı gerçek

alanına sokmak hemen mümkün olmadı. Çünkü İran ile Irak arasında sınır

anlaşmazlığı ile Türkiye ile İran arasında da bazı meseleler vardı. Zorlama

tedbirleri konusunda İtalya'nın aldığı tehditkâr durum ve Habeşistan'ın

istilasını gerçekleştirmesi, bu devletleri birbirine daha fazla yakınlaştırdı.

Bu arada Türkiye komşularıyla olan münasebetlerini sıkılaştırdı.1937

yılında İran ile çeşitli işbirliği konularında birçok anlaşmalar yapılarak, iki

devlet arasındaki dostluk kuvvetlendirildi. 5 Haziran 1926'da Irak ile imzalanan

ve süresi biten Dostluk Antlaşması 1937 Nisanında yenilendi ve süresi uzatıldı.

Aynı anda, 7 Nisan 1937'de Türkiye ile Mısır arasında bozulmaz barış ve samimi

ve daimi dostluk antlaşması imzalandı.Nihayet İran ile Irak arasındaki

sınır anlaşmazlığı da çözümlenince, 1935'de parafe edilmiş olan antlaşmayı

imzalamak için herhangi bir engel kalmıyordu. Bu arada bu anlaşmaya

Afganistan'ın da katılması sağlanmıştı. Bunun üzerine, 8 Temmuz 1937'de

Tahran'da Saadabad Sarayı'nda, Türkiye, İran, Afganistan ve Irak arasında

Saadabad Paktı adını alan antlaşma imzalandı.Beş yıl için imzalanan bu

dörtlü antlaşma ile taraflar, aralarındaki dostluk münasebetlerini devam

ettirmeyi, Milletler Cemiyeti ve Kellogg Paktı'na bağlı kalmayı, birbirlerinin

iç işlerine karışmamayı, ortak sınırlarına saygı göstermeyi, ortak çıkarlarını

ilgilendiren meselelerde birbirlerine danışmayı, birbirlerine karşı herhangi bir

saldırı hareketine girişmemeyi ve saldırma amacını güden hiçbir siyasal

kombinezona katılmamayı taahhüt ediyorlardı.Böylece Türkiye, Balkan

Antantı ve Saadabad Paktı ile, batıda ve doğuda bir güvenlik sistemi kurmuş ve

kendisi için önemli olan bu iki bölgede barış politikasını kuvvetlendirmiş

oluyordu.