Kelley'in Atıf Modeli
 

Kelley'e göre, çevresini anlamaya çalışan birey, esas olarak

iç ve dış olmak üzere iki tür atıf arasında tercihte bulunabilir. Örneğin

bireyin bir tiyatro oyununa gitmesi, tiyatro için özel merakı olmasına veya

bizzat bu oyunun bir özelliğine bağlanabilir; birinci halde içsel bir atıf,

ikinci halde ise dışsal bir atıf söz konusudur.Kelley, bireylerin

atıflarında hangi tür enformasyonları kullandıkları sorunuyla ilgilenir ve

atıfların, Stuart Mili'in 'farklar yöntemi'nin naif bir versiyonuna göre cereyan

ettiğini öne sürer. Bu yönteme göre, bir olay veya sonuç, kendisi var olduğunda

var olan ve var olmadığında da var olmayan bir koşuldan (faktör, neden)

kaynaklanmaktadır. Bu, 'birlikte değişme' (kovaryans) ilkesidir; buradaki

mantık, bilimsel araştırmalarda da kullanılan varyans analizi tekniğinin

mantığıdır ve zaten Kelley, sokaktaki adamı, 'bilim adamı' olarak

kavramsallaştırmaktadır.Kelley'in modelinde bağımlı değişken durumundaki

sonuçlar (davranış, olay, vb.), bağımsız değişken durumundaki dört faktöre göre

değerlendirilir: Objeler (uyaranlar), bunlarla etkileşim içinde bulunan kişiler,

zamansal değişmeler ve koşullar. Belirli bir sonuç konusunda atıfta bulunmak

isteyen birey, sonucun söz konusu objeye özgüllüğü, zamanda sürekliliği,

koşullara göre değişmezliği ve diğer kişilerin de (obje hakkında) görüş birliği

içinde olması durumunda dışsal atıfta bulunur. Bu kriterlerin olumlu olması,

bireye, dış dünya hakkında doğru bir imaja sahip olduğu duygusunu

verir.Bir başka deyişle sonuçlardaki değişmeler, konsensüs (kişiler),

ayırdedicilik (objeye ya da uyarana özgülük) ve tutarlılık (zamansal veya

koşulsal değişmeler) kriterlerine göre açıklanmaktadır. Bunu bir örnekle

somutlaştırabiliriz: Ahmet komedyenlere gülüyor önermesini temel

alalım.Bu, açıklanacak davranış veya sonuçtur ve bunun birtakım virtüel

nedenleri söz konusudur: Ahmet'in kendisi, komedyenin yeteneği ve o günün ya da

koşulların özelliği. Ahmet'in davranışını açıklamak isteyen Mehmet şunlara

bakacaktır: Herkes gülüyor mu? Ahmet başka komedyenlere de gülüyor mu? Ahmet bu

komedyene başka zamanlarda ya da koşullarda da gülüyor mu? gibi.Mehmet

bu sorulara vereceği cevaba bağlı olarak, Ahmet'in davranışının nedenini ona,

komedyene, koşullara veya bunların bir bileşkesine atfedecektir. Kelley, bu

kriterlere göre mümkün tüm atıfları inceleyen bir analiz aracı geliştirmiştir.

Küp modeli olarak da adlandırılan bu model, idealleştirilmiş bir

modeldir.Ancak, gözlemci durumundaki birey, açıklanacak davranışlar

konusunda varyans analizi için gerekli enformasyonlara her zaman sahip

olmayabilir ve bu durumlarda, asgari veriyle ve ekonomik yoldan atıflarda

bulunur. Kelley'e göre sokaktaki insan, atıflarında çeşitli şemalar kullanır,

bunlardan en önemli İki tanesi azaltma (eksiltme) ve artırma

ilkeleridir.Azaltma ilkesi, bir sonucun pek çok mümkün nedeni söz konusu

olduğunda kullanılır. Buna göre bir nedenin belirli bir sonuçtaki rolü, mümkün

başka nedenler bulunduğu zaman, daha zayıf olarak algılanacaktır. Bir diğer

deyişle kovaryans analizi uygulanamadığında birey bu ilkeye başvurur ve söz

konusu bir nedeni, sonucu açıklayabilecek başka nedenler bulduğunda

eler.Fakat bu elemenin bir bedeli vardır: Sonuç ile neden arasında

kurduğu bağa güveni sarsılır. Artırma ilkesi, bir davranışın, belirli bir

durumda uygun olmadığı halde (risk veya bedel içermesi, zor olması, fedakarlık

gerektirmesi) yapılmasının (fakir bir çevreden gelen öğrencinin başarılı olması

gibi), kişisel nedenlere atıf eğilimini artırdığını öngörmektedir.



Sosyal Kuralların Psikolojisi (Muzaffer Şerif)Diyabetik Hastada Psikolojik SorunlarPsikolojik Cilk HastalıklarıBasın İşletmelerinde Örgütsel ModellerYaratıcılıkYapısalcılıkSürrealist YaklaşımPragmatik YaklaşımKişisel Modernlik Yaklaşımlarıİşlevselcilikİnşacı YaklaşımFenomenolojik YaklaşımDiferansiyel YaklaşımPsikodinamik YaklaşımDavranışçı YaklaşımBiyolojik YaklaşımBilişsel Öğrenme YaklaşımıVroom'un Beklenti TeorisiTutkulu Aşk TeorisiSosyal Karşılaştırma Teorisi