Havai Fişekler
 

Yüzde 75 güherçile (potasyum nitrat), yüzde 15 odun kömürü

(karbon) ve yüzde 10 kükürtten oluşan ve 'piroteknik karışımı' denilen, diğer

adıyla 'barut' olarak bilinen bu karışım Çin'de havai fişeklerde binlerce yıldır

kullanılmasına rağmen Avrupa'ya milattan sonra I300'lü yıllarda

gelebilmiştir.Yanma olayının olması için oksijene dolayısıyla havaya

ihtiyaç vardır. Ancak piroteknik karışım hava olmadan da yanar. Nitratın

içindeki oksijen, karbon ve kükürdü yakmada kullanır ve karışım bitinceye kadar

yanmayı sürdürür. Bu maddeler ne kadar iyi hapsedilmişlerse yanma da o kadar

infilak şeklinde olur.Piroteknik karışımın Avrupa'da tanınması ve ateşli

silahlarda patlayıcı olarak kullanılması ancak 14. yüzyılda gerçekleşebildi.

Zamanla dinsel festivallerin, bayramların, törenlerin ve özel günlerin bir

parçası haline gelen havai fişekler 19. yüzyılın başlarına kadar sadece tek

renkliler yani sadece sarı ışıklar saçıyorlardı.Maddelerin belirli bir

sıcaklığa, akkor haline kadar ısıtıldıklarında kendilerine özel bir ışık

yaydıklarının keşfiyle sadece havai fişekler renklenmedi, kimya ilminde de çok

önemli bir aşama kaydedildi. Artık kimyacılar bir maddenin içindekileri analiz

edebilmek için ısıtıyorlar ve çıkan renklere göre spektrometre denilen bir

cihazla hangi maddeden ne kadar olduğunu tespit edebiliyorlardı.Bu

buluş, proteknik karışıma, yanmayla değişik renkler veren çeşitli metallerin

ilavesi sonucu havai fişeklerin de renklenmelerini de sağladı. Artık proteknik

uzmanları, canlı renkler veren bileşimleri araştırıyor, bir ressam gibi bunları

kaynaştırıyorlardı.Karışıma katılınca değişik renkler veren başlıca

elemanlar şunlardır: Kalsiyum, lityum, stronsiyum (kırmızı), sodyum (sarı),

baryum, çinko (yeşil), bakır, arsenik, kurşun, selenyum (mavi), potasyum

(mor).Değişik renkler elde etmek kadar, havai fişeklerin gökyüzündeki

görüntüsünü dizayn etmek de önemlidir. Karışım tam homojen, toz halinde ve ince

tanecik boyutunda olmalı, istenmedikçe tutuşma riski olmadan saklanabilmeli ve

taşınabilmelidir. Ancak havai fişek dizaynında en önemli şey patlamadaki

zamanlamadır.Karışım önceden farklı renklerde, küçük yıldızlar biçiminde

hazırlanır. Daha sonra bunlar bir veya birkaç kere ateşlenip patlayacak şekilde

havai fişeğin ana gövdesi içine yerleştirilir. Ana gövde sağlam malzemeden

yapılmış bir kovandır ve ayrı bir bölümünde bulunan barut sayesinde roket gibi

göğe yükselir.Gövde istenilen yükseklikte patlayarak, karışımın ısınmış

ama tam yanmamış parçacıklarının, kullanılan malzemeye göre rengarenk, yıldız

şeklinde bir kıvılcım yağmuru olarak etrafa saçılmalarını sağlar. Görüntüyü daha

etkileyici kılmak, patlama sırasında oluşan görüntünün zemin rengini daha siyah

yapabilmek için karışıma bol miktarda kandil isi ve odun kömürü de ilave edilir.



Ü-V-Y-ZŞ-T-USP-RN-O-ÖMJ-K-LH-I-İGE-FC-Ç-DBAY-ZU-Ü-VŞ-TSP-RO-ÖN