Duyarga Yerine Bacak
 

Her bir hücrede genetik bilginin

tümü bulunmasına karşın, farklı organlara ait hücrelerde farklı genler devreye

girer: Örneğin bir kas hücresinde kullanılan genler, karaciğer hücresinde

kullanılandan farklı olsa da, hücre çekirdeklerinin içeriği aynıdır. Yumurta

evresinden yetişkinlik evresine olan gelişimse, gen işleyişinin kapsamlı ve

uyumlu bir örneğini oluşturuyor. Bu gelişim, hücrelerin vücut içindeki

konumlarını bilmelerini gerektiriyor. Çünkü, örneğin bir kangurunun kuyruğunun

ucundaki bir hücre, kangurunun beyninin bulunacağı bölgedeki bir hücreden çok

farklı bir gelişim göstermek durumunda. Bu konumsal bilginin iletiliş

şekli çok iyi anlaşılmadığı gibi, bir canlıdan diğerine ve bir gelişim

evresinden diğerine farklılık da gösterebiliyor. Yine de gelişim biyologlarının,

konumsal bilgiyi belirleyen bu genetik sistem konusunda oldukça fazla bilgi

sahibi oldukları bir tür var. Bu tür, genetikçilerin çok sevdiği sirkesineği

Drosophila melanogaster.Sirkesineği, genetikçilerinin Drosophila'nın

mütant adı verilen genetik varyantlarıyla özellikle ilgilendikleri bilinir.

Mütasyonların çoğunda sinek göreceli olarak az etkilenir. Örneğin beyazla

tanımlanan mütasyon, sineğin kırmızı yerine beyaz gözlü olmasına yol açar. Öte

yandan daha önemli etkileri olabilen bir grup mütasyon da var. Bu homeotik

mütasyonların en iyi bilinen iki tanesinden biri olan antennapedia tipinde,

sineğin kafasında antenler (duyargalar) yerine eksiksiz bir çift bacak büyüyor.

Bithorax adı verilen ikincisi de aynı ölçüde garip:Sineğin vücudunda

bir yerine iki tane toraks (orta boğum) bulunuyor. Buysa, orta boğumda içerilen

organların tümünden ikişer tane olması anlamına geliyor. Örneğin, iki kanadı

olması gerekirken, sineğin kanat sayısı dört. Tüm bunlar bir bilim kurgu

filminden (belki de Jeff Goldblum'un Sinek adlı filminden) parçalar gibi

görünse de aslında bu garip mütasyonlarm tek yaptığı, gelişim sırasında sineğin

konumsal algılamasını bozmak. Moleküler genetikçilerin antennapedia ve

bithorax'a neden olan genleri belirlemeleriyle. uygun yerdeki en basit

mütasyonların bile bu garipliklere neden olabileceği ortaya çıkmış

oldu.Gelişim sırasında sineğin hücrelerindeki konumsal algılama, büyük

ölçüde söz konusu genler tarafından denetleniyor. Sinekler, birbirlerine büyük

benzerlikler gösteren, ama yine de farklılaşmış bir dizi boğumdan oluşur.

Dolayısıyla farklı konumlardaki boğumlar, konumlarına uygun olan organı

edinirler: Kafa boğumunda duyargalar, orta boğumdaysa bacaklar ve kanatlar

oluşur. İşte homeotik mütasyonlar, boğumun bu konumsal kimliğinde karmaşaya

neden oluyorlar. Öyle ki, antennapedia tipi mütasyon durumunda kafa

boğumu kendisini orta boğum sanıyor ve duyarga yerine bacak oluşturuyor. Ancak

burada unutulmaması gereken, bacağın, yanlış yerde bulunmasına karsın eksiksiz

bir bacak olduğu. Yani konumsal genler, bir bacağı ya da duyargayı kodlayan bir

grup genin aynı anda devreye girmesini sağlıyorlar. Buradan da görüleceği gibi

gelişim, hiyerarşik bir denetim süreci: Denetim diziliminin üst düzeylerinde

bulunan genler, dizilimin art düzeylerindeki birçok genin kaderini

belirliyorlar. Sonuç olarak, denetleyici genlerde oluşması koşuluyla,

tek bir gendeki küçük bir değişimin bile canlı üzerinde çok önemli bir etkisi

olabiliyor. Evrimle ilgili sonuç açık: Çok miktarda genetik değişim olmaksızın

da önemli morfolojik değişimler gerçekleşebilir. Örneğin, bir bithorax mutant

doğal seçilim tarafından yeğlenseydi, sirkesineklerinin dört kanatlı akrabaları

ortaya çıkabilirdi. Ve işte yeniden kendimizi Darwinizm'in çerçevesi içinde

buluyoruz; sözünü ettiğimiz bu mütasyonlar Darwin'e çok yabancı olsa bile, bu

mütasyonların kaderlerini de her zaman olduğu gibi doğal seçilim belirtiyor.