İktisat Politikaları Ve Azgelişmişlik Üzerine Bir Deneme
 

Buradan hareketle oluşan,

tabii kanunların sadece cisimler için değil, toplumsal olaylar içinde geçerli

olduğu varsayımı, piyasa ekonomisinin temelini oluşturan "Görülmeyen El"i

doğurdu. Yani; üretim faktörlerinin işleyişinde bir dengesizlik olduğunda,

"Devlet müdahalesi"ne gerek kalmayacaktı; piyasa "kendiliğinden" dengeye

gelecekti. Fakat, 1873 Viyana Borsası'nın çöküşü Frankfurt, Londra, Paris ve New

York'ta kısa süreli bir borsa paniğine yol açtıysa da, sistemin güvenilirliğine

dair ilk kuşku tohumlarını attı; 1929 Buhranı ve Keynesyen İktisat ise serbest

piyasa ekonomisinin temel işleyiş biçimini tamamen değiştirdi.

18.yy'da, Sanayi Devrimi'ninde hızlanması ile birlikte, değişen üretim biçimi

(emek yerine makinanın ikame edilmesi) üretim miktarında artışa neden oldu.

Piyasa dengesine göre, daha çok üretim, daha çok tüketime denk düşmekte idi.

Yapılması gereken bireylerin bu sürece daha çok dahil edilip, denge noktasını

(önceki sürece göre) daha yüksek bir noktaya getirmekti. Bu amaç, ilerleme

politikalarını ortaya çıkardı.

İKTİSAT POLİTİKALARI ve AZGELİŞMİŞLİK

Doğa'da varoluş, nasıl zıttı ile mümkün ise, sosyolojide de aynı oluşum söz

konusu olduğundan (Newton fiziği doğrultusunda), ilerleme/gelişme ancak geri

kalma/az gelişme ile mevcut olacaktı. Sonuçta da, ülkeler azgelişmiş-gelişmiş

diye sınıflandırıldı. İktisat politikaları ise bu sınıflandırmada kullanılagelen

en önemli araç olmuştur.

İktisat politikası, belli bir ekonomik amaca nasıl ulaşılacağı sorunu ile

ilgilenir. Bu amaca ulaşmada ekonomik olayları meydana getiren unsurları ve

unsurlar arası ilişkileri incelemek durumundadır. Bu aşamada önem kazanan husus,

iktisat politikası modellerinin oluşum biçimidir.

İktisat politikası modelleri oluşturulurken, modelin uygulanacağı ülkenin

tarihi, coğrafi özellikleri, gelenekleri (dini yapısı, sanat anlayışı, tüketim

tarzı) belirlenmeli ve elde edilecek sonuç doğrultusunda iktisat politikası

araçları seçilmelidir. Oysaki, modeller belirlenirken tüm bu unsurlar veri

olarak kabul edilir ve ülkeler arasındaki farklılıklar görmezden gelinerek

kapitalizmin amacına uygun olarak "tek tip" politikalar uygulanır. Uygulanan

birçok politikanın kriz ile sonuçlanmasının altında yatan temel neden,

budur.

İktisat politikası modelleri belirlenirken, ülkelerin geçirmiş oldukları

süreçlerde dikkate alınmalıdır. Süreçlerle ifade edilmek istenen şudur: Gelişmiş

ülke olarak adlandırılan ülkeler Rönesans, Reform, Sanayi Devrimi gibi kırılma

noktalarını yaşadılar, oysaki azgelişmiş ülke sınıflamasında yer alan ülkeler bu

süreçleri yaşamadan II. Dünya Savaşı sonrasında kendilerini "kalkınma" retoriği

ile harmanlanmış postmodern bir dünyanın içinde buldurlar. Postmodern dünyada

ise; iktisat politikaları, hız politikaları ile ikame edilmiştir. Şöyle ki:

Teknoloji düzeyi, azgelişmiş-gelişmiş kavramlarının temel belirleyicisi olarak

kabul edilerek ve üretilen teknolojinin piyasaya sunulduğu anda varoluş sürecini

tamamlamışlığı göz önüne alındığında, teknolojik hız değişimi ile, toplumun bu

değişimi takip edebilme hızının aynı olmadığı görülür. Aynı düzlemsellik içinde

günümüz postmodern oluşumlarının temelinde, yine azgelişmişlik-gelişmişlik

farklılıklarının olması çok doğaldır. Böylesi bir ayrımdan yola çıkıldığında iki

ayrı düzeye hitap eden amaçlar arasındaki farklılıklar da bu bağlamda

görülmektedir. Araç teknoloji iken, gelişmiş ülkeler için amaç nufuzlarını

korumak, azgelişmiş ülkeler için ise amaç gelişmişlik olacaktır. Ortak noktaları

ise iktisat politikalarının amaçlarından olan milli gelirin

yükseltilmesinden başka bir şey değildir.

Milli gelir; belirlenmiş bir süreç içinde bir ekonomide mevcut olan üretim

faktörlerinden elde edilen gelirdir. Milli gelirin yükselmesi mevcut üretim

faktörlerinin maximum düzeyde kullanılması yani tam istihdam'a ulaşılması

ile mümkündür. Keynesyen İktisat Modellerinde, kişilerin tasarrufları piyasanın

ihtiyacından fazla olabileceğinden dolayı, ekonomi tam istihdama yakın bir

noktada dengeye gelir. Azgelişmiş ekonomilerde ise, "kalkış aşaması"nda tam

istihdama yakın noktada seyreder. Her ikisi içinde para arzı, para talebinden

yüksek durumdadır. Böylesi ortamlar faizler düşmeye başlar ve yatırımlara

zamanından önce başlanabilir. Unutulmaması gereken, ekonominin tam istihdama

yakın bir düzeyde olduğudur. Yatırımcı (devlet veya özel sektör) üretim

faktörlerinin sağlanması konusunda, başlangıçta sorunla karşılaşırlar. Emek

dahil olmak üzere bütün üretim faktörlerinin fiyatları yükselmiştir. Gelişmiş

ülkelerde, önce talep enflasyonu ağırlıklı bir fiyat yükselmesi ile başlayan

kısa süreç, maliyet enflasyonuna dönüşür. Sistem ekonominin kendi ihtiyaçlarına

ve işleyişine göre belirlendiği için talep artışının duracağı noktada fiyat

artışı da durur ve ekonomi dengeye gelir. Azgelişmiş ülke ekonomilerinde ise;

fazla para, mal ve hizmet sektörüne gider. Artan talep karşılanmak

istenildiğinde, bu fazla para, talep edilen para konumundadır. Üretim

alanlarının oturmuş bir yapısı olmadığından, ara mal ve hammadde karşılama

güçlükleri olduğundan, azgelişmiş ülkelerde maliyet enflasyonu kısa süreli

olmayıp, uzun vadede canavar haline dönüşür. Enflasyon, iddiharı çözme amacı bir

kenara bırakıldığında, istenilmeyen bir durumdur. Oysa ki kapitalizm, tüketime

dayalı bir sistem olduğundan ve icad ettiği "homo-economicus" ile tek tip insan

yaratma amacı bulunduğundan tüketimi canlı tutmak mecburiyeti vardır. Yani,

kapitalizm; talep yönlü enflasyona sıcak bakan bir sistemdir. Sorun: İktisat

politikaları düzenlenirken bu noktanın göz ardı edilmesinden

kaynaklanmaktadır.

Azgelişmiş ülkelerde enflasyonla mücadele etmek için yatırımlar arttırılmaya

gayret edilir. Çoğu kez de, iç kaynaklar yeterli gelmediğinden dış

borçlanmaya gidilir. Böylece azgelişmiş ülkeler, borç sarmalı içine

çekilirler. Daha da öteye, borçlanmaları vasıtası ile, kendileri de azgelişmiş

olduklarına inanırlar ki, sömürgeciliğin içselleştirilmesi gerçekleşir. Dış borç

konusuna tekrardan döndüğümüzde ilk başlangıçta ülkeler, yardımlar şeklinde

psikolojik olarak borç almaya alıştırılırlar. Örneğin; Marshall Yardımları. Bu

bağlamda olmak üzere, Türkiye'de otomotiv sektörüne olan eğilimin artışı, bütün

yardımın karayollarına aktarılması tesadüf değil tabiiki. İktisat politikası

amaçlarından özel tüketimin değiştirilmesi, "tek tip" tüketim biçimi

yaratılmasıdır söz konusu olan. İkinci aşamada borçlar belirli bir faiz

karşılığında verilir. Borçlanma sonucunda, iktisat politikalarının diğer bir

amacı olan ödemeler dengesinin sağlanması istenci, kendiliğinden ortaya

çıkar. Azgelişmiş ülke ekonomileri ödemeler dengesi açığı vermeye adeta mahkum

edilmişlerdir. Nedenlerden birincisi; kur farkı. İkincisi; ihracatta dış

ülkelerle rekabet etme şanslarının azlığıdır. Kaliteli ve ucuz mal üreterek

mallarına olan talebi arttırsalar bile, elde edilen kazanç üretim maliyetlerini

karşılamamaktadır zaten. Üçüncüsü; ihraç malları tarıma dayalı mallardır ve

dayanıklılık süreleri azdır.

Sonuç da; Adam Smith'in sözü geçerliliğini korumaktadır: 'Azgelişmiş ülkeler

fakir oldukları için fakirdirler.' Kalkınma retoriği adı altında uygulanagelen

birçok politika; böylesi bir felfese ürünü olup, çağın gereklerine göre yeni

maskeler altında ülkelere enjekte edilip, sömürgeciliğin amaçlarına ulaşmasında

araç olarak kullanılmaktadır.

KAYNAKLAR

BAŞKAYA, Fikret Azgelişmişliğin Sürekliliği, İmge Yayınevi, 2001

BAŞKAYA, Fikret Kalkınma İktisadının Yükselişi ve Düşüşü, İmge Yayınevi,

1997.

DRUCKER, Peter (Çev: Birtane Karanakça) Yeni Gerçekler, Türkiye İş Bankası

Yayınları, 1993

KAZGAN, Gülten İktisadi Düşünce veya Politik İktisadın Evrimi,

SAVAŞ, Vural Politik İktisat, Beta Yayınları, 1998.

SERDAROĞLU, Ufuk Feminist İktisat'ın Bakışı (Postmodernist mi?), Sarmal

Yayınevi.

LACOSTE, Yves (Çev: Sevil Avcıoğlu) Sınıf Açısından Azgelişmişlik,

Göçebe Yayınları, 1996.