Ses Protezi
 

Ses ProteziGırtlak kanseri, çoğu zaman ses kısıklığı yaparak erken bulgu veren ve bu nedenle erken saptanabilen kötü huylu bir hastalıktır. Gırtlak kanserinin bir başka özelliği ise, gırtlağı oluşturan yapıların tümörün yayılım hızını sınırlandırmasıdır. Gırtlak kanseri, bu iki özelliğinden dolayı solunum yollarının diğer kötü huylu tümörlerine göre tedavi ve yaşam süresi açısından daha iyi sonuçlar vermektedir. Gırtlağın tamamının alınması gırtlak kanserlerinin yaklaşık % 15'inde gerekmektedir. Gırtlak kanserinin en önemli tedavi şekli cerrahidir. Ses teli tümörlerinde cerrahinin yanında ışın tedavisi de bir alternatiftir. Ancak son yıllarda lazer kullanımının yaygınlaşması özellikle ses teli tümörleri için önemli bir alternatif oluşturmuştur. İleri evre tümörlerde ışın tedavisi cerrahiye ek olarak uygulanmaktadır. Gırtlağın önemli işlevlerinden biri, insanlar arasında iletişimi sağlayan konuşma sesini meydana getirmesidir. Son yıllarda konuşmayı korumak amacıyla kısmi gırtlak çıkarılması teknikleri uygulanmasına rağmen, ileri evrelerdeki tümörlerde gırtlağın tamamen alınması hâlâ ilk seçenek olarak karşımıza çıkmaktadır. Gırtlağın alınması hastalara yüksek oranda yaşam süresi sağlamakla birlikte hastaların büyük çoğunluğu konuşamamakta ve bu durumun yarattığı depresyonla yalnız bir yaşam sürdürmekteler. Sosyal hayatları açısından ciddi sıkıntılar doğmakta ve toplumdan dışlanarak yalnızlığa terkedilmekteler. Tabii ki, gırtlağı alınan hastalar solunumlarını soluk borusunun boyun ön kısmına açılan bir deliğe bağlantı yapılmasıyla temin etmektedir. Bu durum da hastalarda belirgin sıkıntı yaratmaktadır. Temel amaç hastaların rahat konuşabilir hale gelmesini sağlamaktır. Bundan dolayı çeşitli arayışlar mevcuttur. Çeşitli cerrahi teknikler, cihazla konuşma ve yemek borusu konuşması gibi yöntemler çoğu zaman tatminkâr sonuçlar vermemiştir. Cerrahi teknikler sınırlı kullanılmaktadır. Cihazla konuşma, erken konuşabilme gibi bir avantaj sağlamasına rağmen el kullanmayı gerektirmesi ve monoton mekanik bir ses oluşturması nedeniyle hastaları ve etrafındakileri rahatsız etmektedir. Yemek borusu konuşmasını öğrenmek güç olduğu gibi, bu yolla konuşma şiddetinin ve başarısının düşük olduğunu bilmekteyiz. Daha uzun süreyle konuşmak için hastanın çok fazla sayıda yutkunması gerekmektedir. Çünkü yemek borusunun kapasitesi oldukça düşüktür. Bunu çözmek amacıyla hava kapasitesi yüksek olan akciğerlerin kullanılması, hem konuşma süresinin hem de şiddetinin artmasını sağlayacaktır. Bundan dolayı ses protezleri gündeme gelmiştir.

Ses protezi kimlere uygulanır?

İleri evre tümör nedeniyle gırtlağı tamamen alınan hastalara ameliyat sırasında veya daha sonra ikincil olarak takılır.

Ses protezi çalışması

Ses protezi küçük bir boru şeklindedir ve içinde tek taraflı hava geçişine izin veren kapak sistemi bulunur. Soluk borusunun arka üst kısmıyla yemek borusunun ön duvarı arasında bir delik açılarak yerleştirilir. Burada amaç akciğerdeki havayı protez yardımıyla yemek borusu ve yutağın birleşim yerine taşımaktır. Havanın sürekli akışını temin etmek uzun süre konuşabilme imkânı yaratır. Protezin bu yapısı yemek borusundan akıntıların soluk borusuna kaçışını engellemektedir. Konulan protez boyun orta bölümünde bulunan delikten görülebilmektedir. Bu sistemin çalışır hale gelmesi için akciğerdeki havanın, boyundaki deliğin parmakla kapatılması sonucunda protez kanalıyla yemek borusuna iletilmesi gerekmektedir. Protezle konuşmayı öğrenmenin ardından, parmak kullanımı haricinde boyun orta hattındaki deliği kapatacak tarzda kapaklı sistemler kullanılabilmektedir.

Ses protezi takılması

Ses protezi gırtlağın alındığı seansta veya daha sonra genel anestezi altında takılabilir. İlk 4-5 gün içinde, protezin takılacağı yerin şişliğinin inmesine kadar geçen sürede o bölgeye protez yerleştirilir. Bu şekilde hastadan egzersizler yapması istenir. Egzersizler ile rahat konuşmak mümkün olacaktır.

Protez takılan her hasta konuşabilir

Konuşmayı öğrenmede hastaların kendine güvenen kişiler olması, motivasyonlarının ve ilgilerinin fazla olması önemlidir. Kendi tecrübelerimiz, eğitim düzeyinin de önemli olduğunu göstermektedir. Yaşlılık, işitme azlığı ve güçsüzlük öğrenmeyi zor hale getirebilmektedir. Yemek borusu ve yutak bölümünün etrafını saran kas dokusunun aşırı derecede kasılmasına bağlı olarak havanın geçişi engellenebilmekte ve konuşma gerçekleşmektedir. Gırtlağın alınması sırasında bu kaslar zayıflamaktadır. İkincil olarak protez takılan hastalara ensüflasyan denen testi yapmak koşuluyla spazm olup olmadığı tesbit edilebilmektedir. Aynı seansta kasların kasılma gücü zayıflatılarak böyle bir durumun ortaya çıkması engellenmektedir.

Ses protezi takılan hastalarda ses kalitesi

Bu hastalarda doğal sese yakın konuşma olabilmektedir. Hasta sosyal ilişkilerini rahatlıkla devam ettirebilmektedir. Stoma denen boyun ön kısmındaki deliğe valvli sistemin yerleştirilmesi durumunda parmak kullanmak gerekmediği için hastalar daha fazla rahat etmektedir.

Protez çeşitleri

Günümüzde uygulanan konuşma protezleri çeşit olarak oldukça fazladır. Genelde Provox ve Blom-Singer adlı ses protezleri kullanılmaktadır. Provox konuşma protezinin özelliği, takıldıktan sonra uzun süre kalabilmesidir. Değiştirileceği zaman hekim yardımına ihtiyaç göstermektedir. Blom-Singer protezinin ise sık aralarla çıkarılıp temizlenmesi ve bakımının yapılması gerekmektedir. Hasta ayna karşısına geçerek protezini kendisi çıkarıp takabilmektedir. Ses protezi, uygulaması kolay olan bir tekniktir. Üretilen protezlerin daha uzun ömürlü ve mantar enfeksiyonlarına daha dayanıklı olmasına çalışılmaktadır.

Op. Dr. Feyzi Elez