Eksotoksin
 

EksotoksinBakterilerce salgılanıp, bakteriden uzakta bulunan dokuları yıkan toksindir (zehirdir). Eksotoksinler, genellikle bazı özel dokulara özgüdür. Örneğin, tetanozda eksotoksin,sinir sisteminin motor bölümünü etkiler. Eksotoksinler, formaldehidle karıştırılıp ısıtılırsa, zehirlilikleri yok olur, fakat antijen yapıları kalır ve böylelikle aktif bağışıklık mümkün olur. Bu işlemin uygulandığı eksotoksin, toksoid adını alır ve hastaya zerk edildiğinde, hastanın kendi antitoksinleri oluşur. Bundan sonra, zaman zaman devam dozunda toksoid verildiği takdirde, ilgili bakterinin vücuda girmesiyle, antitoksin yapımı kamçılanak ve böylelikle hastalık belirmeyecektir. Bir hasta, eksotoksinine karşı aşılanmadığı bir bakteri enfeksiyonuna yakalanırsa, hastaya doğrudan antitoksin vermekle onda pasif bağışıklık yaratmak mümkündür. Bir hayvanda (atta) oluşmuş antitoksinlerin insana zerk edimlmesiyle sağlanacak etki, toksoid enjeksiyonuyla yaratılan aktif bağışıklık etkisinden zayıftır. Buna ek olarak, pasif bağışıklıkta at serumuna karşı anafilaktik reaksiyon (bkz.) anafilaksi tehlikesi vardır. Bakteriyel eksotoksinlerle belirtileri ortaya çıkan önemli hastalıklar şunlardır: Difteri, tetanoz, botulizm ve gazlı gangren. Eksotoksinler ve özellikle botulizm eksotoksini, bilinen en etkili zehirlerdendir.