Diksiyon Bozuklukları Nedenleri
 

DİKSİYON BOZUKLUKLARININ NEDENLERİ

a. Telâffuz (söyleyiş/boğumlanma) Bozuklukları
Seslerin uygun çıkaklarına göre söylenmemesiyle oluşur. Konuşma dilinin sesleri, İstanbul ağzının seslerinden oluşmalı; yöresel (mahallî) sesler çıkartılmamalıdır.
Örneğin: Üç tip "k" sesinden söz edilebilir. Bunlardan ön damakta oluşan "k" (teK) ve art damakta oluşan "q" (taQ) seslerinden başka Anadolu ağızlarında gırtlağa yakın bir yerde boğumlanan bir "q'" sesi de vardır.
Yazı dilinde (Standart Türkçe) yalnız ilk iki "k" sesi vardır. Doğal olarak bu seslerin yanlış yerlerde kullanılması bir diksiyon bozukluğudur.

b. Vurgu Yanlışları
Vurgunun yanlış yere kaymasıyla ortaya çıkar. Vurgu, söze değer katar; dinleyicinin dikkatini çekerek anlamın kavranmasını kolaylaştırır; sesi, söyleyişi, sözdeki ezgiyi canlandırır. Vurgusuz bir konuşmada anlam yeterince belirmez ya da gereken etki sağlanamaz.
Vurgu yanlışlığı, anlamı değiştirebilir. Dilin en karmaşık ve keşfedilemeyen gizemlerinden biri olan vurgu konusunda var olan kurallar, şu ana kadar bütünüyle ortaya konulamamıştır.

c. Yanlış Tonlama
Ses titreşimlerinin yükselip alçalması anlamına gelen tonun, cümle akışında uygun biçimde kullanılmamasıdır.
Tonlama, konuşma dilinde vardır, yazı dilinde yoktur. Çünkü tonlama, sese dayanan bir söyleyiş kuralıdır. Konuşmanın anlamını belirginleştirmek, duygulara açıklık kazandırmak için kelimeler, daha çok da ilk heceler; ezgili, canlı söylenir. Bu tür söylenişe Ton denir.
(S. SARICA - M. GÜNDÜZ, Güzel Konuşma Yazma, s. 242 / 243)

Tonlama, özellikle şu cümlelerde kendini daha çok belirginleştirir:
(1) Emir cümlelerinde
"Uğraş, didin, düşün, ara, bul, koş, atıl, bağır;
Durmak zamanı geçti, çalışmak zamanıdır" (Tevfik Fikret'ten)
(2) Soru cümlelerinde
"Hangi çılgın bana zincir vuracakmış şaşarım?"
"Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ" (Mehmet Âkif ERSOY'dan)
(3) Ünlem cümlelerinde
"Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!"
"Ne mutlu Türküm diyene!.." (Kemal ATATÜRK'ten)

Beş çeşit tonlama yapılabilir:
(1) Düz
(2) Yükselen
(3) Alçalan
(4) Yükselip alçalarak dalgalanan
(5) Alçalıp yükselerek dalgalanan

"En iyi, denizde yüzme öğrenilir.",
"Sağlam, lâstik tamiri yapılır."

Yukarıdaki cümlelerde ortaya çıkabilecek "en iyi deniz", "sağlam lâstik tamiri" gibi bir algılamayı, ancak doğru yapılmış bir tonlama önleyebilir.

ç. Ulama Yanlışları
Söz içindeki heceler arasında belli belirsiz duraklar vardır. Sesler, heceler hâlinde çıkarılmasına karşılık bu duraklar konuşma esnasında hissedilmez. Türkçede temel kural, ünsüzle biten hecelerden sonra ünlü ile başlayan bir hecenin gelmesi durumunda, hecenin sonundaki ünsüzün sonraki heceye ulanmasıdır:
Örnekler:
dü-şün- > dü-şü-ne-rek
ça-lış-kan > ça-lış-ka-nın
Doğal olarak, yazıda ayrı kelimeler hâlinde görülen cümleler de, söyleyişte farklı biçimlerle ortaya çıkar.

"İşinden eve dönen Ali yemekten önce duş aldı." cümlesinin söylenişi
"İşinde/ neve/ döne / nAli/ yemekte/ nönce du/ şaldı." şeklindedir.

Bir cümle içinde söylenen kelimeler arasındaki duraklar ve ulamalar ancak o dilin konuşurları tarafından hissedilebilir. Birkaç kelimenin birleşerek tek bir kelime hâline gelmiş gibi işitilmesi ulamanın sonucudur.
Açık ve net konuşabilmek endişesiyle her sözden sonra duraklanması, ulama yapılmaması kesik kesik bir konuşmaya yol açmaktadır. Bu da dilin doğal yapısına aykırıdır ve dolayısıyla bir diksiyon bozukluğudur. Nitekim, böyle bir konuşma, dinleyenlerde olumsuz ve rahatsız edici bir tepki yaratır.

d. Tekdüzelik
Sesin cümledeki anlama göre perdelenmemesi, iniş çıkışlar göster-memesidir.

e. Yersiz Durgu ve Duraklar
Vurgunun, anlamın, tonlamanın gerektirmediği yerlerde yapılan duraklamalardır.

f. Sesleri ve Heceleri Yutma
Türkçe’de yazılan bütün harfler, kendi ses değerleriyle seslendirilmelidir. Bu seslerden bazılarını yutmak, söylememek bir diksiyon hatasıdır. Standart Türkçe'de (İstanbul ağzında) kalıplaşmış kimi kelimeler dışında genellikle acelecilikten kaynaklanan seslerin ya da hecelerin söylenmemesi yanlıştır.

Örnekler:
"dağa" yerine "daa"
"yağı" yerine "yayı"
"daha" yerine "daa"
"geliyor" yerine "geliyo"

Alıntı

Ynt: Diksiyon Bozuklukları Nedenleri
 

11. SÖYLEYİŞ YANLIŞLARI

YAZILIŞ YANLIŞ SÖYLEYİŞ DOĞRU SÖYLEYİŞ
ağz(ı), ağız(ı), ağz(ı)
ahize, ahi:ze, a:hize
akil , akıl, a:qil
alerji, allerji, alerji
alüminyum, aliminyum, alüminyum
Alp (kişi adı), Al'p, Alp
ambülans, ambulans, ambül'ans
antrenman, antreman, antrenman
arabesk, arabeks arabesk
asâ, a:sa: , asa:
asidi, asiti, asidi
atıf, a:tıf, atıf
ayar, a:yar, ayar
ciddî, citti:, ciddi:
Çekiç Güç'ün, Çekiç Güçün, Çekiç Gücün
dahi (da/de), da:hi, dahi
detektif, dedektif, detektif
direkt, direk, direkt
doküman, döküman, doküman
duhul, dühul, duhul'
duka, düka, duqaa
egemenlik, eğemenlik, egemenlik
egzoz, eksos, egzoz
emlâkçi, emlaqçı, eml'akçi
entelektüel, entellektüel, entelektüel
film, filim, film
gardrop, qardolap, gardırop
gazabı, gaza:bı, gazabı
gazete, gaste, gazete
hak etmek, hakketmek, haq etmek
hayır, ha:yır, hayır
herkes, herkez, herkes
hibe, hi:be, hibe
hukuku, huquğu, huququ
hulâsa, hul'asa:, hul'a:sa
ıstırap, ızdırap, ıstırap
içtima, iştima:, içtima:
inkılâp, inkil'ap, inqıl'ap
inisiyatif, insiyatif, inisiyatif
jimnastik, cimnastik, jimnastik
kâğıt, qağıt, kağıt
karakter, qarekter, qaraqter
katil (öldürme), qa:til, qatil
kelime, keli:me, kelime
kesin, kesi:n, kesin
kompetan, qompedan, qompetan
komünizm, qominizm, qomünizm
kupür, küpür, qupür
lâik, l'a:ik, l'aik
lise, li:se, lise
mahzur, mahsur, mahzur
maiyet, ma:iyet, maiyet
makam, ma:qam, maqam
mantıkî, mantı:ki:, mantıqi:
marul, ma:rul, marul
mekanizma, makanizma, meqanizma
mevkisi, mevki:si mevqii
mevzisi, mevzi:si, mevzii
mizah, mi:zah, mizah
mubayaa, mübaya, mubayaa
muhalefet, muhalefet, muha:lefet
mukim, mu:kim, muqi:m
muvaffakıyet, muaffakiyet, muvaffaqıyet
mütevazi, müteva:zi, müteva:zı
müteahhit, mütayit, müteahhit
kontrol, qontrol, kontrol'
lâboratuvar, l'abaratuar, l'aboratuvar
loğusa, l'ohusa, l'oğusa
nüfuz, nüfus, nüfuz
orijinal, orjinal, orijinal'
panorama, panaroma, panorama
parlamento, parlemento, parlâmento
pitoresk, pitoreks pitoresk
program, proğram, program
rakip, ra:kip, raqip
sac (metal), saç sac
sahlep, sa:lep, sahlep
salık vermek, sağlıq vermek salıq vermek
sandviç, sandaviç, sandviç
sol (nota), sol, sol'
sun'î, su:ni:, sun'i:
tasfiye, tasviye, tasfiye
tokad(ı), toqat(ı), toqad(ı)
üniversite, ünüversite, üniversite
virtüoz, virtiöz, virtüoz
voleybol, veleybol, voleybol
yakından, yaqi:nen, yaqından
yalnız, yanlız, yalnız
yanlış yalnış yanlış
zarif, za:rif, zarif
Zelanda, Zell'anda, Zel'anda
(zıt>) zıddı, zıttı, zıddı

Ynt: Diksiyon Bozuklukları Nedenleri
 

4. KONUŞMA (DİKSİYON) YETERSİZLİKLERİ
Pek çok insanda konuşma yetersizlikleri görülür. Hatta, üniversite bitirmiş bazı insanlar bile doğru ve güzel konuşamaz.

Konuşma yetersizliklerini şu maddeler altında toplamak mümkündür:

a. Yöresel Ağızla Konuşma: Kelimeleri, kişinin yetiştiği çevrenin ağzındaki seslerle söylemedir.
Örnekler:
kalın Ü galın
gidiyorum Ü gidiyom ya da gidim
merdiven Ü ayahçah
tas Ü üsküre
yuvarlanmak Ü gındırlanmak
çukur Ü kortik

b. Anlatımda Yetersizlik: Konu üzerinde kısa konuşulur, söylenecekler tam bildirilmez. Cümleler; bazen yarım bırakılır, bazen de bozuk cümle kullanılır. Anlamı bilinmeyen kelimeler seçilir. Yanlış telaffuz yapılır.
Örnekler:
maiyet Ü mahiyet
yönetmelik Ü yönetmenlik
porte Ü portre

c. Kavrayış Eksikliği: Meslekî bilgi yönünden henüz yeterli seviyeye gelinmediğini gösterir. Konuşulan ya da kişinin kendisine sorulan konu hakkında yeterli bilgisi, deneyi olmayabilir. Bunun sonucu olarak konuyu tam olarak anlamayabilir.
Yukarıda sıralanan bu yetersizliklerin yanında, az da olsa bazı insanlarda sürekli bir yargılama yapamama, dağınık konuşma, gereksiz sözler söyleme, çekingenlik, kural bilmeme, sesleri yeterli olmama, konuşurken gereksiz el - kol, gövde hareketleri yapma gibi kusurlar da görülmektedir.
(S. SARICA – M. GÜNDÜZ, Güzel Konuşma Yazma, s. 232)

Bütün bu rahatsızlıklar, evde, okulda fırsat yakalandığında plânlı ve düzenli olarak çok konuşmakla giderilebilir. Ayrıca, doğru ve güzel konuşma şartları doğrultusunda konuşmaya önem vermek gerekmektedir.

tskler ama bu yazılı nedenler dısında konusması değişik olan varsa ?=)

Cevap: Diksiyon Bozuklukları Nedenleri
 

süper olmuşşş tebrikler