Araştırma Yöntemleri
 

Araştırma Yöntemleri[/b]TIBBİ ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ: TEMEL ÖZELLİKLER, YARAR ve KISITLILILAR OLASI HATA KAYNAKLARI

TIBBİ ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ:

TEMEL ÖZELLİKLER, YARAR ve KISITLILILAR,

OLASI HATA KAYNAKLARI



Banu ÇAKIR, MD, MPH, PhD





Günümüzde sağlık alanında çalışan kişiler, özellikle akademisyenler, mesleklerini etkili ve kaliteli olarak icra edebilmek için sürekli ve düzenli olarak tıbbi araştırmaları okumak, yorumlamak ve çoğu durumda bu tür yazıları değerlendirmek, hatta sağlık hizmetlerini iyileştirmek ve geliştirmek için bizzat araştırmalar yapmak durumundadır. Sağlık alanında yapılan bütün bilimsel araştırmaların uygun planlanması; tarafsız, güvenilir ve gerçeğe yakın sonuçlar verebilmesi; ve, elde edilen sonuçların doğru değerlendirilebilmesi için bir yöntem bilime ihtiyaç duyulmaktadır. Epidemiyoloji: 1) toplumlarda sağlık durumları ve hastalıkların kişi, yer ve zaman özelliklerine göre tanımlanması; 2) hastalık risk faktörlerinin saptanması; 3) çeşitli hastalıklar için etken-sonuç ilişkilerinin değerlendirilmesi; 4) uygun müdahale yöntemlerinin seçilmesi ve karşılaştırılması; 5) kullanılan ölçme ve değerlendirme yöntemlerinin geçerlilik ve güvenilirliğinin belirlenmesi; ile 6) sağlık hizmetlerin değerlendirilmesi amacıyla kullanılan bir yöntem bilimdir.

Bu yazıda, tıbbi araştırma yöntemleri tanıtılmakta; herbirinin önemli yararları ve kısıtlılıkları tartışılmakta; araştırma yaparken karşılaşılabilecek önemli hata kaynakları hakkında bilgi verilmektedir. Bu yazı, tıbbi araştırma yapmaya yeni başlamış kişiler için bir rehber niteliği taşımayı amaçlamakta olup, konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek isteyen okuyucuların ilgili konulardaki epidemiyoloji kitaplarından yararlanmaları önerilir.

Araştırma Sorusu



Göğüs hastalıklarında çalışan bir hekim/hemşire farklı konuları merak ediyor olabilir: Türkiye'de kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) görülme sıklığı nedir? Sigara içenlerde bu risk kaç kat fazladır? Halen sigara içenlerin %10'u bu yıl sigarayı bıraksalar 10 yıl sonra ülkede kaç kişi KOAH'dan kurtulmuş olacak? Spirometrik ölçümlerle KOAH tanısı koymada geçerlilik (validite) hangi FEV1/FVC değeri için en yüksektir? Astım için risk faktörleri nelerdir? Bunların ne kadarı önlenebilir risk faktörleridir? İki yönlü akciğer grafisinin akciğer kanseri koymadaki geçerlilik ve güvenilirlik değeri nedir? Tüberküloz tedavisinde DOTS uygulamasının maliyet-etkililik (cost-effectiveness) düzeyi nedir?

Bu soruların tümü için en uygun araştırma nedir? Bu soruya cevap verebilmek için konuyla ilgili neler biliyoruz?, neyi ölçeceğiz?, araştırmacı: "doğruyu ne kadar iyi, güvenilir ölçmek istiyor?, ne kadarlık hata yapmayı kabul edebiliyor?, bu sonuçları kimler için genellemek/kullanmak istiyor?, eldeki imkanları (para, insangücü) ne kadar? ve belki en önemlisi bunu yapmak için ne kadar süresi var? sorularının yanıtlarını bilmemiz gerekir. Ancak bu yanıtlar doğrultusunda en uygun araştırma yöntemi seçilebilir ve ilgili planlama yapılabilir.



Bilimsel Araştırmaların Amacı

Bilimsel araştırmalar, çalışma yöntemlerinden bağımsız olmak üzere, "gerçek"te varolan biyolojik, sosyolojik, fiziksel, ekonomik vb. değişkenlere ait birtakım değerleri öğrenmek/incelemek amacındadır. Bu amaca yönelik olarak, sayı küçük olduğunda toplumun tümünden, sayı ulaşılamayacak kadar büyük olduğunda ise "risk altındaki toplumu (evreni)" temsil eden bir alt gruptan ("örnek") bilgi toplanır ve "gerçek"ler konusunda "tahmin"ler yapılmaya çalışılır. "Risk altındaki toplum" çalışmada incelenen etkene maruz kalma ve bundan etkilenme (hastalığa yakalanma) riski olan kişileri temsil eder. Bu kapsamda, kadınlar prostat kanseri veya kızamık aşısı olan/kızamık geçirenler kızamık hastalığı açısından risk altında değillerdir. Bilimsel araştırmalarda gerçeğe en yakın tahmini değeri elde etmek için araştırmanın planlanma, (varsa) örnek seçme, veri toplama, analiz ve yorum aşamalarının tümünde "tarafsızlık" ilkelerine dikkat edilmelidir. Benzer şekilde, araştırmaya katılan kişilere maddi ya da manevi zarar verilmemesi esastır: bu kapsamda, araştırmaya katılacak kişiler araştırma ve olası riskler konusunda bilgilendirilmeli, izinleri alınmalı ve toplanan bilgiler hiçbir nedenle amaçları dışında kullanılmamalıdır.

İçindekiler



Kaynak: toraks.org.tr