Unutkanlığı önlemenin yolları
 

Unutkanlığı önlemenin yolları





16





Unutkanlığı önlemenin yolları





3Unutkanlığı önlemenin yollarıAlkolizm, yaşlılık ve kafa darbeleri gibi nedenlerin dışında gelişen hafıza kayıplarının görünürde belli bir nedeni yoktur. Buna karşılık unutkanlık birçoğumuzun günlük dertlerinin başında gelmekte.Bu yazıda editörümüz Prof. Dr. Ahmet Aydın birçok kişide hafıza kaybını azaltabilecek vitamin, mineral ve diğer besin öğelerinden bahsedecektir. Bu yazının ikinci bölümünde ise Haber Sağlık sitesinde 18.05.2005 tarihinde yayınlanan Hafızanızı basit alıştırmalarla güçlendirin adlı haberi bulacaksınız.

Unutkanlığı önlemenin yollarıGeçmişteki olayları kısmen ya da tamamen hatırlama yeteneğinin bozulmasına hafıza kaybı denir(1). Hafıza üçe ayrılır.Kısa dönem hafızası: geçmiş birkaç saniyeyi kapsarOrta dönem hafızası: geçmiş birkaç günü kapsarUzak hafıza: birkaç günden daha uzun olan zaman dilimlerini kapsar.

Alkolizm, yaşlılık ve kafa darbeleri gibi nedenlerin dışında gelişen hafıza kayıplarının görünürde belli bir nedeni yoktur. Buna karşılık hafıza kaybı birçoğumuzun günlük dertlerinin başında gelmektedir. Hafıza kaybının kolayca gözden kaçan nedenlerinin başında aşırı unlu ve şekerli gıda tüketimi sonucu oluşan metabolik sendromda görülen tepkisel şeker düşüklüğü (reaktif hipoglisemi) ve çoğu kez sinsi seyrettiği için gözden kaçabilen tiroid hormonu yetersizliğidir (hipotiroidi). Hipoglisemi-hafıza kaybıHangi nedenle olursa olsun müzmin hipoglisemi ciddi hafıza kayıplarına neden olmaktadır (2,3). Hipogliseminin büyük çocuklarda ve erişkinlerde en çok görülen nedeni metabolik sendromda görülen tepkisel şeker düşüklüğüdür. Şişmanlık, diyabet, koroner kalp hastalığı, hipertansiyon, felç, ülser, astım, romatizma, müzmin yorgunluk , kanser ve osteoporoz (kemik erimesi) vb birçok hastalığın olduğu gibi unutkanlığın da nedeni olan metabolik sendrom bir kabus gibi ülkemizin de başına çökmektedir. Türk Kardiyoloji Derneği Arşivinde yayınlanan bir araştırmaya göre Türkiyede 30 yaş ve üzerindeki erkeklerin %28inde, kadınların %45inde metabolik sendrom mevcuttur (4). Hipoglisemi yemeklerden genellikle 1-3 saat sonra ortaya çıkmakta ve unutkanlık da dahil olmak üzere çok sayıda şikayet ve belirtinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır (Bak Tablo 1). Tablo 1. Hipogliseminin şikayet ve belirtileri Beyinin şekersiz kalmasına bağlı belirtiler

Adrenalin artışına bağlı belirtiler

Bilinç bulanıklığı, komaHuzursuzlukGörme bozukluğuGarip davranışlarBaşağrısıHavaleUnutkanlık

TitremeTerlemeçarpıntıHalsizlikDepresyonYorgunlukA çlık hissi



Tiroid hormonu eksikliği-hafıza kaybıTiroid hormonu hafıza ve öğrenmeden sorumlu beyin bölgelerinin (özellikle hipokampüs) yapı ve fonksiyonunu etkiler(5-6). Tiroid hormonu ayrıca beyin hücrelerinin metabolik hızını ayarlayan enzimleri de uyarır. Geçici hafıza kaybı tiroid hormonu yetersizliğinin (hipotiroidi) en klasik bulgularından biridir (Tablo 2).Tablo 2. Hipogliseminin belirtileriUykuya eğilim Tansiyon düşüklüğü Nabızda yavaşlama Terleme azlığı Soğuğa tahammülsüzlükKolay yorulmaBitkinlik Reflekslerde azalmaUnutkanlık

Yüzde hatlarında kabalaşma Ses kalınlaşmasıKansızlıkİnatçı kabızlık Saçlar kaba, kuru ve kırılgan olmasıDeride (özellikle ellerde) sararmaKalp büyümesi Kolesterol yüksekliğiBüyüme ve zeka geriliği

Hatta klasik diğer bulgular oluşmadan sadece unutkanlık şikayeti ile hekime başvuran hipotiroidi hastaları da vardır (7). çünkü hafif tiroid hormonu yetersizliğinde bile bilişsel işlevler negatif yönde etkilenmektedir (8-11). Bu bozukluklar tiroid hormonu tedavisi ile büyük ölçüde yükselebilmektedir. Son yıllarda yapılan taramalar hipotiroidi sıklığının birçok toplumda en az %5 oranında olduğu (tarama kriteri: TSH 5.0-6.0mIU/Lnin üzeri) ve özellikle yaşlı bayanlarda bu oranın %25lere kadar çıktığını göstermiştir (12-15). Bazı araştırıcılar ise 2mIU/Lnin üzerini kriter olarak almak gerektiğini söylemektedirler. Bu durumda hipotiroidi sıklığının çok daha fazla olduğunu söyleyebiliriz. Fakat bu hipotiroidiler, çoğu kez sinsi seyrettiği için nadiren teşhis edilebilmektedir. T3 ve T4 değerleri normal olmasına rağmen, TSH değerleri 2.0 ünin üzerinde olan kişiler gizli hipotiroidi olarak değerlendirilmelidir. Hipotiroidinin başlıca nedenleri iyot yetersizliği, otoimmün tiroidit ve selenyum eksikliğidir. Tuzların iyotlandığı ülkelerde iyot yetersizliği nadirdir. Bu ülkelerde otoimmün tiroidit (Hoshimoto) sıktır. Fosfatidilkolin-hafıza En çok kullanılan hafıza güçlendiricileri kolin, lesitin ve fosfatidilkolindir. Bunlar en önemli kimyasal nörotransmitterlerden (sinir ileticisi) biri olan asetilkolinin ham maddeleridir. Asetilkolin beyin hücreleri arasındaki iletişimi sağladığından öğrenme ve hafıza için çok önemlidir (16). Asetilkolin eksikliğimde unutkanlık, bunama ve felç görülebilir. Ginkgo biloba-hafızaGinkgo biloba pıhtılaşmayı azaltarak beyin kan akımını artırır ve serbest kökleri (radikal) uzaklaştırır (17-20); böylece hafızayı güçlendirir. Ginseng-hafıza Ginseng asetilkolin sentezini artırarak hafızayı güçlendirir (21). 500-1000mg/günB12 vitamini-hafızaB12 vitamini asetilkolin sentezini artırarak hafızayı güçlendirir. B12 vitamini eksikliği kansızlık yanında kas güçsüzlüğü, unutkanlık ve uyuşmalara da neden olur (22, 23). Kansızlık olmasa bile diğer belirtiler görülebilir. Vejetaryenler ve mide problemleri olan hastalar ile mide asdi azalmış yaşlılarda çok sık B12 vitamini eksikliği görülür.DHEA-hafıza DHEA insan vücudunda en çok bulunan steroid hormondur. Yaş ilerledikçe DHEA üretimi de azalır (1). örneğin 20 yaşında günlük üretim 30 mg iken, 80 yaşında bu miktar 6 mga kadar düşer. DEHA beyinde ve böbreküstü bezlerinde pregnenolon denilen hormondan sentezlenir. DEHA hafızadan sorumlu beyin bölgesi olan hipokampustaki sinir hücrelerinin uyarılabilirliğini sağlar (24-27). Omega-3/hafızaBeyinin %60ı yağdır. Beyinin %17si omega-3 yağ asitlerinden (dokozahekzoenoik asit), %13ü omega-6 yağ asitlerinden (araşidonik asit) oluşmuştur. Ayrıca sinaptik bağlantıların fonksiyonu için de dokozahekzoenoik asit kullanılır. Omega-3 yağ asitleri daha çok balık, merada beslenen hayvan eti, özgür dolaşan kümes hayvanlarının yumurtası ve keten tohumu yağlarında bulunur. Omega-6 yağ asitleri ise en çok mısır, soya, pamuk, ayçiçeği gibi yağlarda bulunur. Taş devri diyetinde w-6: w-3 oranı yaklaşık 1:1 idi.Fakat son 50-100 yılda serum kolesterol düzeylerini düşürmek (!) amacı ile mısır, soya, pamuk, ayçiçeği gibi yağların aşırı kullanılması, buna karşılık özgür beslenen hayvanlardan kaynaklanan proteinler ( et, balık, süt, yumurta) ile lahana marul gibi yeşil sebzelerin daha az tüketilmesi sonucu bu oran 20-50:1e kadar çıkmıştır.Omega-3 ya da balık tüketiminin artması demans ve Alzheimer riskini azaltmakta ve hafızayı güçlendirmektedir (28-31). Demir-hafızaDemir eksikliği olan kişilerde unutkanlık sıktır ve demir tedavisi ile hafızayı güçlenmektedir (32, 33)





16