DAVRANIŞLARIMIZ VE ÇEVRE
 

Neden Davranışlarımıza Ait Olduğumuz

Çevrenin Etkisi Bu Kadar Baskın?





İnsanlar çok farklı davranış, tutum, düşünce, duygu ve değerlere sahiptir. Yüzlerce farklı dilde konuşuruz, milyarlarca farklı inancımız ve önyargılarımız vardır. Çeşitlilik o kadar büyüktür ki bir kültürün diğerinin davranış ve tutumunu anlaması uzun zaman gerektirir ve anlasak bile o kültürde yaşamayı güç buluruz.



Ancak bu büyük çeşitlilikle çelişkili olarak dünyanın bütün insanlarında ortak pek çok özellik de vardır. Hepimiz aynı türün üyeleriyiz, benzer fiziksel özelliklere sahibiz. Belli konular da aynı tür tepkileri veririz. Bu nedenle, insanlar arasındaki kültür farkı azaldıkça aynı şekilde davranmaya ve aynı değerleri benimsemeye eğilimli oluruz.



Toplumun üyeleri, hiç değilse bir dereceye kadar, başkalarının belirli biçimlerde davranacaklarını, belirli değerlere bağlı kalacaklarını, davranışları belirli biçimlerde yorumlayacaklarını varsaymak zorundadırlar. Böylesi varsayımlar, yaşamı çok daha yalınlaştırır ve toplum düzeninin sürmesine izin verir.



Sosyal Etki =======è Uyma Davranışı =======è Benzerlik (Sosyal Davranış Düzenliliği)





Uyma davranışı toplumsal yaşam için yani hepimiz için bir zorunluluktur. Toplum davranış düzenliliklerini sağlamak için belli kurallar geliştirir ve bunları erken çocukluk çağlarından başlayarak bütün bireylere ortaklaşa aşılar. Böylece insanların benzer davranışlarının çoğu erken yaşlarda başlayan ve yaşamları boyunca devam eden ortak öğrenme sonucu oluşur.



Ancak zorunluluk olmadığı halde yine insanlar uyma davranışı gösterirler. Bireyin davranışlarına grubun etkisi sosyal etki halinde ortaya çıkmaktadır.



Prof. Dr. Muzaffer Şerif'in “Grup Normunun Oluşması” deneyi bize bireysel davranışlarda grubun etkisinin nasıl gerçekleştiğini ispatlar.





Şerif “Otokinetik Görsel Algı Yanılgısından” yola çıkarak bir deney yapar. (Kağıtçıbaşı, 2004 ) Deneklere birbirlerini hiç tanımayan daha önce görmemiş kişilere sırayla karanlık bir odada hareketsiz duran bir ışık kaynağı belli aralıklarla gösterilir.



Kişilere her seferinde ışığın hangi yönde ve kadar hareket ettiği sorulur. İlk yanıtlar bir birini tutmayan sayılardan oluşur, ancak belli bir süre sonra kişi kendince bir standart geliştirir ve belli sayılar söyler. Araştırmanın diğer bölümünde denek kişiler topluca karanlık odaya alınır ve bunlardan yargılarını yüksek sesle yapmaları istenir. Burada farklı standartlar geliştiren bireyler bir araya gelince, kendi standartlarından vazgeçip grup halinde tek bir standart geliştirmektedirler.



İnsanlar neden uyma davranışı gösterirler? Sorusunu tekrar sorarsak;





Bir uyma durumunda birey birçok kaynaktan gelen baskı altındadır. Uyma davranışını etkileyen etmenlerin çoğu uyguladıkları baskının türü açısından sınıflandırılabilir. ( J.L Freedman, D.O.Sears, J.M. Carlsmith, 1989)



1) Sınıflardan birini bireyin gruba ve kendine olan güven derecesini belirleyen etmenler oluşturur;

















n Bireyin, grup tepkisinin ne kadarlık bir bilgiye dayandığına ilişkin düşüncesini etkiler.





Örneğin; Umumi bir tuvalete girmek üzereyken kapıların üzerinde cinsiyet ayrımını gösteren sembollerin olmadığını fark ettiniz. Bu durumu danışacağınız bir görevlide yok. Kapılardan birinden o anda bir erkek çıktı o bölümün erkeklere diğerinin ise bayanlara ayrıldığına hükmeder ve cinsiyetinize uygun olana girersiniz.



Çok basit bir davranış örneği ancak ya o erkek yanlış kapıyı seçti ise, bunu hiç sorgulamayız. Kendi bilgimizden emin değilsek başkalarının yaptığı bize daha doğru gelir ve onlara uyarız.





n Uyum davranışında diğer bir etmen de bireyin gruba benzeme isteğinin derecesini ya da farklı bir deyişle, gruba ters düşmemeye verdiği önemin derecesini etkiler.





Örneğin; Geçenlerde gittiğim G.O.R.A filmini beğenmedim. Bir arkadaş toplantısında konuştuğum arkadaşım da filmi kopuk ve sıkıcı bulduğunu söyledi. Yaklaşık 1 saat sonra grupta bu konu açıldı ve çoğunluk G.O.R.A filmini çok beğendiklerini ifade ettiler ve esprilerinden örnekler verdiler. Önceden konuştuğum arkadaşım da esprilerden örnekler vererek genele katıldı ve çok komikti diye yorum yaptı!





2) Diğer baskı etmenleri de aşağıdaki gibi sıralayabiliriz;



a) Grubun Büyüklüğü

Belirli sınırlar içinde grubu büyütmenin birey üzerinde daha büyük baskı yaratacağı söylenebilir. Grubu büyütme uyma oranında aynı ölçüde bir artma sağlamaz.



Milgram ve arkadaşları 1969 bir deney yaparak bunu kanıtladılar. Gökyüzüne bakma oyunu oynadılar. Bir kişi yukarı bakarken o anda sokaktan geçenlerin yalnızca %4 ü ona uydu. 5 kişi yukarı bakarken uyma oranı %16 ve on kişi yukarı bakarken oran % 22 ve on beş kişi bakarken de% 40.





b) Grupta Söz Birliği

Bir kişi, herkesin üzerinde anlaştığı bir grup kararı ile karşılaştığında, kendini uyma yönünde zorlayan büyük bir baskı altında hisseder. (Asch, 1951; Morris ve Miller, 1975) Üç kişinin söz birliği ettiği grupta dördüncü kişi %35 oranında uyma davranışı gösterir. Gruba uymayan bir kişinin bile varlığı söz konusu ise uyma davranışı yaklaşık dörtte üç oranında düşmektedir. Bu uyum göstermeyen kişinin saygınlığını yüksek olup olmaması, uzmanlığının olup olmaması davranışı etkilememiştir.





c) Grubun Uzmanlık Derecesi

Bilgili bir uzman bile grupla aynı fikirde olduğunda uyum artmaktadır. ( Crano, 1970; Ettinger ve ark.1971)





d) Bireyin Kendine Güveni

Uyma davranışı üzerinde güçlü bir etmen de varılacak yargının güçlüğüdür. Yargı güçleştikçe bireyin kendine güveni azalacak ve başkalarının yargılarına uyma eğilimi artacaktır.



e) Grupta Sargınlık

Sargınlık; Bireyin o gruba kendisini çekilmiş hissetmesi ve o grubun bir üyesi olarak kalmak istemelerine neden olan güçlerin toplamı anlamına gelmektedir.





d) Bireyin başlangıçtaki yargı ya da düşüncesine bağlanma derecesidir.







Bağlanmayı, kişi için bir konumdan vazgeçmeyi güçleştiren, onu düşünce ya da konumuna bağlayan güçlerin bir toplamı olarak tanımlayabiliriz.





Hangi çevreye aitsiniz, hangi grupların ( televizyonların, dizi filmlerin, komşuların, arkadaşların) etkisi altındasınız?



Lütfen ara sıra durup düşünün, kendinize ait olduğunu sandığınız değerler aslında size dayatılan beğeniler olabilir.



Dilek Uçay

Yönetim ve Eğitim Danışmanı