Toksikşok sendromu
 

Çağdaşlaşma ile birlikte modern kadının yaşantısında da büyük ve köklü değişiklikler meydana geldi. Geçmişte evde oturup çocuk bakan kadınların yerini çalışan ve üreten kadınlar aldıkça bu kadınların menstrüasyon dönemlerindeki ihtiyaçları da değişikliğe uğradı. Eskiden her ay yaşadıkları dönemi bez, pamuk gibi emici maddeler ile geçiren kadınlar hijyenik pedlerin piyasaya sürülmesi ve yaygın olarak kullanılması ile büyük rahatlık yaşamaya başladılar. Çalışma ve yaşam şartlarındaki sürekli değişim hijyenik pedleri de bir süre sonra yetersiz kılmaya başladı ve kadınlar adet dönemlerini diğer günlerden farksız geçirme isteklerini vajinal tamponlar ile sağladılar.

Gerçekten de vajinal tamponlar özellikle çalışan kadınlar için büyük bir konfor. Ancak herşeyin bir bedeli vardır deyişi bu alanda da kendini hissettiriyor. Çünkü vajinal tamponlar hayati olabilecek potansiyel bir tehlikeyi de beraberlerinde taşıyorlar: Toksik Şok Sendromu (TSS)

Toksik Şok Sendromu Stafilokokkus Aureus adı verilen bir bakterinin salgıladığı toksinler tarafından meydana getirilen, hayatı tehdit edebilecek boyutlara ulaşabilecek ciddi bir enfeksiyondur. Son derece nadir görülür. Bir çeşit kan zehirlenmesi olarak kabul edilebilir. S.Aureus pekçok insanın cilt, burun, dirsek, vajina gibi bölgelerinde normalde bulunan bir bakteridir. Özellikle cilt enfeksiyonlarındaki en önemli patojen olan bakteri, çok nadir durumlarda ürettiği toksin (zehir) ile TSSna yol açabilir.

Çok nadir görüldüğü için hekimlerin büyük bir kısmı meslek yaşamları boyunca bu hastalık ile karşılaşmazlar. Fikir vermesi açısından İngilterede yılda sadece 18-40 TSS vakası görüldüğünü söylemek sanırım yeterli olacaktır. İstatistiklere göre hastalardan 3-4ü erken teşhis ve tedaviye rağmen yaşamlarını yitirmektedirler.

Mekanizma



S.Aureus birkaç çeşit toksin üretir.TSS vakalarının %75inde etken toksik şok sendromu toksini-1 (TSST-1) iken %25 vakada ise stafilokokkal enterotoksin B (SEB) etken faktördür.

TSS sistemik yani vücudun birden fazla sistemini etkileyen ancak bulaşıcı olmayan bir hastalıktır. Hastalığın ortaya çıkışında 4 aşama vardır.

TSS toksini üretebilen bir S.aureus bakterisinin insanda çoğalması ya da enfeksiyon olması



Toksin üretimi



Toksinin emilimi



İntoksikasyon (zehirlenme)



Kadınların %5-20sinde vajinada S.aureus bulunmasına rağmen neden bazen bunların toksin üretmeye başladığı bilinmemektedir. Kişi TSS toksinine maruz kaldığında hastalık ortaya çıkar. Bu durum mens zamanında görülürse menstrüel diğer zamanlarda görülürse nonmenstrüel TSS olarak isimlendirilir.

TSS riski gençlerde yaşlılara göre daha fazladır. TSS sadece tampon kullanan kadınlarda görülmez. Erkekler ve çocuklar da risk taşırlar. Büyük yanıklar, cilt enfeksiyonları hatta böcek sokmaları sonrasında bile TSS ortaya çıkabilir.

Klinik



Hastalığın klinik gidişatı çok hızlıdır. Aniden ortaya çıkar ve hızla ilerler

Aniden ortaya çıkan 38.9 derecenin üstünde ateş



İshal



Kusma



Başdönmesi



Kas ağrıları



Baygınlık hissi



Aniden ortaya çıkan soğuk algınlığına benzer kendini iyi hissetmeme duygusu



Dikkat kaybı



Özellikle el ayası ve ayak tabanında güneş yanığına benzer cilt lezyonları



Ciltte soyulma



Başağrısı



Boğaz tıkanıklığı



Gözlerde kanlanma



Kan basıncında ani düşme



Laboratuvar bulgusu olarak ise

beyaz kan hücre sayısında artma,



protrombin zamanında uzama,



kan albumin seviyesinde düşme,



kan kalsiyumunda düşme



idrarda beyaz kan hücresi bulunması hastaların %70inde görülür.



Tedavi



TSS tedavisi hızlı ve belirli bir prosedürü takip ederek yapılmalıdır. TSS tanısı konulduğunda ilk yapılması gereken toksin üretiminin merkezini saptamak ve temizlemeye çalışmaktır. Ciltte belirli bir lezyon varsa temizlenmeli ve drene edilmelidir. Cerrahi yaralar iyice gözden geçirilmeli ve bol serum fizyolojik ile yıkanmalıdır. Tampon varsa hemen çıkarılmalıdır. İkinci olarak ise hemen bir damar yolu açılarak agresif sıvı tedavisine başlanmalı ve vücudun sıvı açığı yerine konmalıdır. Organ hasarını önlemek için bu son derece önemlidir.

TSS olan erişkin hastalarda sıvı açığını yerine koymak için 24 saatte 10 litre sıvı gerekeblir. Damar yolu açıldıktan ve sıvı tedavisi başlandıktan sonra stafilokoklara yönelik antibiyotik tedavisine vakit kaybetmeden başlanmalıdır. Bu amaçla değişik sentetik, yarısentetik ya da doğal antibiyotikler kullanılabilir. TSSlu hastalarda genel destekleyici bakım önemlidir. Bu bakımı sağlamak amacı ile hastaların yoğun bakım servislerinde izlenmesi uygun olacaktır. Eğer toksin odağı saptanamıyorsa anti TSST-1 ve antiSEB immunglobinleri verilebilir.

Risk altındakiler



TSS açısından bazı grup kişiler yüksek risk taşırlar. Bunlar:

Tampon kullananlar



Doğum kontrolü için bariyer yöntemleri tercih edenler



Jinekolojik operasyon geçirenler



Kendi kendine düşük yapmaya çalışmış kadınlar



Follikülit, selülit gibi cilt enfeksiyonu olanlar



Kimyasal yanık vakaları



Yanık vakaları



Böcek sokması



Stafilokokkal zaatürre vakaları



Septik eklem iltihabı olanlar



Ayırıcı tanı



Bazı hastalıklar toksik şok sendromunu andırabilir. Bu nedenle TSS ayırıcı tanısında ciddi derecede grup A streptokok enfeksiyonları, Kawasaki sendromu, leptospiroz, meningokoksemi, gram negatif sepsis, döküntü ile giden viral hastalıklar ve allerjik reaksiyonlar ekarte edilmelidir.

Dikkat edilmesi gereken noktalar



Tampon kullanımı ile TSS arasındaki sebep-sonuç ilişkisi tam anlamı ile bilinmese de bu sendromun tampon kullanıcılarında daha fazla görüldüğü bilinen bir gerçektir. Tampon kullanırken dikkat edilecek birkaç basit kural riski azaltır.

Adet kanamanız için yeterli olacak en küçük tamponu kullanın



Tampon üretici firmasının önerilerine harfiyen uyun



Tamponu yerleştirmeden önce ve yerleştirdikten sonra ellerinizi sabun ile iyice yıkayın



Üretici firmanın önerileri doğrultusunda tamponu sık sık değiştirin.



Aynı tamponu 4-8 saatten daha uzun bir süre tutmayın



Asla aynı anda birden fazla tampon kullanmayın



Gece yatarken tampon yerine pet kullanın



Adet dönemi dışında akıntı nedeni ile asla tampon kullanmayın



Sadece pamuk içeren tamponlar kullanın.



Yapılan yeni bir çalışmada TSS toksininin yanlızca pamuk kullanılarak üretilmiş tamponlarda oluşmadığı saptanmıştır. Bileşiminde rayon fiberleri içeren tamponlarda bu toksin daha kolay üremektedir. Son derece nadir görülmekle birlikte ölümcül olabilen bu sendromdan korunmak için çok gerekli olmadıkça tampon kullanmayın

Bu yazı Dr. Alper Mumcu