[Işıldayan Safir]

BOLUM İKİ: MASTER SİSTEM'İ KONTROL ALTINA ALMAK

NİHAİ ETKİ: MASTER SİSTEMİNİZ

"Çok basit, sevgili Watson..."
SIR ARTHUR COMAN DOYLE'DAN

Özür dileyerek yaptığım işle ilgili en sevdiğim şeylerden biri, insan davranışının esrarını çözme fırsatı bulmak ve o sayede çözümler sunup insanların hayat kalitesinde gerçek anlamda farklar yaratmak. Görünen yüzeyin altına doğru sondajlar yapıp, bir insanın davranışının altındaki "niçin'leri keşfetmek, o kişinin çekirdek inançlarını, sorularını, metaforlarım, referanslarını ve değerlerini anlamak, içimde büyük bir hayranlık uyandırıyor. Benim iddiam derhal ve ölçülebilir sonuçlar üretmek olduğu için, değişikliği kolaylaştıracak kilit kaldıraç noktalarını çabucak bulmayı işim gereği öğrendim. Her gün Sherlock Holmes rolü oynama fırsatı buluyorum, incecik ayrıntılara inip, her insanın benzersiz tecrübesini, tıpkı bulmaca parçalarını birleştirir gibi ortaya çıkarıyorum. Herhalde benim pek özel bir hafiye olduğumu söyleyebilirsiniz! İnsan davranışında her şeyi açık eden ip uçları vardır. Dumanı tüten bir tabanca gibi ortaya vurur her şeyi.

Bazen ipuçları biraz daha gizlidir. Onları ortaya çıkarabilmek için daha derin araştırmalar yapmak gerekir. Ama her ne kadar insan davranışları çok çeşitli ise de, benim bu işi başarmamı kolaylaştıran şey, eninde sonunda kilit unsurlardan oluşan bazı belli paternlere gelip dayanması. Eğer siz de o düzenleyici ilkeleri anlarsanız o zaman insanları hem olumlu değişikliğe doğru itebilecek gücü bulursunuz, hem de neyi neden yaptıklarını anlayabilirsiniz.

Tüm insan davranışlarını yöneten Master Sistem'i anlamak da tıpkı kimya, fizik gibi bir bilimdir, önceden kestirilebilecek aksiyon ve reaksiyon paternleri tarafından yönetilmektedir. Kendi Master Sistem'inizi düşünün. Hayatınızda olup biten her şeyi nasıl değerlendirdiğinizi saptayan beş komponent vardır. Sisteminizin tümü bir Zamansal Tablo gibidir, üzerinde insan davranışlarının unsurları ayrıntılı biçimde bulunur. Nasıl fiziksel maddelerin hepsi birtakım temel ünitelere ayrılabilirse, insan davranışı süreci de öyle ayrıştırılabilir... Tabii bunu da ancak, neyi arayacağını bilen bir kimse yapabilir. Her birimizi farklı kılan şey, bu unsurların bileşimi ve yapısıdır, yani unsurları nasıl kullandığımızdır. Bazı bileşimler uçucu gazlar gibidir, patlama sonuçları doğururlar. Diğer bazı bileşimler nötralize eder, bazıları katalize eder, bazıları da paralize eder.

Her gün bize bir sürü şey olduğu için, çoğumuz kendi kişisel felsefemizin varlığını fark edemeyiz bile. Hele bu olayların bizim açımızdan ne anlama geldiğini çıkarabilmek için değerlendirmeler yapış biçimimizi bu felsefenin nasıl yönlendirdiği hiç aklımıza gelmez. Elindeki kitabın bu ikinci bölümü, Master Sistem Değerlendirme'mzm kontrolünü elinize almaya yardımcı olmak içindir. Kontrole alacağınız o güç, hayatınızın her ânında kendinizi nasıl hissettiğinizi ve neler yaptığınızı denetlemektedir.

Başkalarının Master Sistem'ini anlamak, size o insanın esas ruhunu bir anda tanıtır. O kişi ister eşiniz olsun, ister çocuğunuz, ister patronunuz ya da iş ortağınız, ya da isterse, her gün karşılaştığınız başka kimseler. Şimdi bu anlattığım, ömrünüzde size verilecek en büyük armağanlardan biri değil mi? Sizin için en önemli olan insanları ve bu arada kendinizi, nelerin güttüğünü bilmek müthiş bir şey değil mi? Bir kimseyle aranızdaki tüm sorunların ötesine geçebilmek, o kişinin neden böyle davrandığını anlamak, ondan sonra da, o kişiyi yargılamaya kalkmaksızın, bir anda onun gerçek kişiliğiyle bağlantı kurabilmek ne harika bir şey, değil mi?

Çocuklarla olduğumuz zaman, huysuz davranmaya başladıklarında, aslında uykularının geldiğini, yoksa keyiflerinin kaçık olmadığını pekâlâ biliriz. Evlilikte de gündelik streslerin altında yatanı görüp birbirinize destek sunarak, sizi ilk bir araya getiren o duyguyu besleyip büyütmek son derece önemlidir. Eğer eşiniz işinin baskısını üzerinde hissediyorsa, evde o hırsını boşaltmaya çalışıyorsa, bu hiç de evliliğinizin sona erdiği anlamına gelmez. Ama daha dikkatli olmak gerektiğini, sevdiğiniz bu kişiyi desteklemeye odaklanmanız gerektiğini gösterir. Ne de olsa, insan borsayı yalnızca endekslerin yirmi puan kaybettiği bir tek güne bakarak değerlendiremez. Aynı şekilde, bir kişinin karakterini de bir tek olaya dayanarak değerlendirmek yanlıştır. İnsanlar, davranışlarına eşit değildirler.

İnsanları anlamanın anahtarı, onların Master Sistem'ini anlayıp kendilerine özgü sistematik akıl yürütme biçimlerini çözümlemektir. Hayattaki her durumda, olup bitenlerin bizim için ne anlama geldiğini ve bizim bu konuda ne yapmamız gerektiğini saptamak için hepimizin uyguladığı bir sistem ya da süreç vardır. Sizin de, benim de hatırlamamız gereken şey, çeşitli olayların farklı insanlar için önemli olduğudur, herkesin olup biteni, kendi perspektifine ve şartlanmasına göre farklı değerlendireceğidir.

Şimdi kendinizi tenis oynarken kötü bir servis atmış gibi düşünün. Sizin açınızdan, işi yüzünüze gözünüze bulaştırmaktır bu. Rakibinizin açısından, harika bir vuruştur, çünkü işine gelmiştir. Hakemin açısından o servis iyi de, kötü de değildir, ya "içeri" ya da "dışarı" düşmüştür, o kadar. Peki, kötü bir vuruş yaptıktan sonra genellikle ne olur? İnsanlar genellemeler yapmaya başlarlar ve bunu da çoğu zaman güçsüzleştirici bir biçimde yaparlar. "Ne kötü bir servis" sözü değişir, "Bugün ben canımı kurtarmak için bile olsa iyi bir servis atamayacağım" haline gelir. Tabii bundan sonraki birkaç servis de büyük olasılıkla yine kötü olacaktır. O zaman genelleme treni hızını artırır, şöyle bir süreç izler: "Zaten hiçbir zaman servislerim aman aman değildir." "Ben zaten tenisi iyi oynayamıyorum." "Hiçbir şey doğru dürüst öğrenemem ben zaten." "Felâket bir insanım." Burada böyle ayrıntılı anlatınca pek garip görünüyor ama, aslında hayatımızın pek çok alanında olan bu değil mi? Eğer değerlendirme sürecimizin kontrolünü ele alamazsak, iş çığrından çıkıyor, bizi de kaptığı gibi kendini küçümseme ve azarlama girdabına sürüklüyor.