Para ile özgürlük olur mu?
 

İstediğiniz arabayı alabilirsiniz. İstediğiniz eşyalara sahip olabilirsiniz.

İstediğiniz kadar eğlenebilirsiniz. Okula bile gitmeye gerek kalmaz gibi

görünüyor. Bana sorarsanız sadece böyle görünüyor. Özgürlük seçeneklere

ulaşabilme imkânına sahip olmaktır. Para bizi hayattaki seçeneklere ulaştırır

gibi görünüyor; ama ahlak olmadığı zaman dünyanın tüm parası sizin olsa özgür

olamazsınız. Bu bir ikilem gibi görünüyor.

Ahlak birçokları için sınırlayıcı bir olgu gibi görünüyor. Tam tersine, ahlak

insanı bu dünyada en çok özgürleştiren olgu olarak kabul edilebilir. Örneğin,

borç alarak parasal varlığını artıran ve bunları ödememek için formüller

geliştiren bir insan düşünelim. Ödeyebileceği halde borçlarını ödemeyen bu

insan, borcunu ödemediği insanların önüne çıkma özgürlüğünü kaybetmiş demektir.

Basit bir örnekle, mahalleden borç aldığınız ve borcunuzu ödemediğiniz bir

komşunuzun evine gitme özgürlüğünü kaybedersiniz. Yeterince çalışmadan, konuları

öğrenmeden, kopya çekerek derslerini geçen bir öğrenci düşünelim. Diyelim ki söz

konusu ders İngilizce olsun. Bu öğrenci ahlaklı bir birey gibi davranmadan elde

ettiği sınıf geçme hakkı sonucunda, İngilizce okuma, konuşma ve yazma

özgürlüğünü kaybetmiştir. Çünkü dili öğrenememiştir. Bir genç eğer ahlaklı,

kendine hakim değilse ve bu ailesi tarafından onaylanmamışsa, gece geç dönme ya

da tek başına tatile çıkma özgürlüğünü kaybeder. Bir polis memuru düşünelim.

Polis memurunun ahlaklı olması demek, ilk olarak meslek unvanı gereği, kural ve

kanunlara diğer insanlardan daha fazla uyan bir memur demektir. Ancak kanunsuz

ya da kurallara uygun olmayan şekilde davranan bir polis, itibar görme

özgürlüğünü kaybedecektir. Örneğin, bir polis memuru rüşvet almaz; tam aksine

rüşvetle iş görenleri yakalar. Ama ahlaksız davranıp rüşvet alacaksa, onun

rüşvet aldığını bilenler, onu bir polis memuru olarak saymayacaklardır. Bu

tespit edilirse polis memuru olarak çalışma özgürlüğünü de kaybeder.

Çok zengin bir işadamı çalışanlarına hak ettikleri maaşı vermiyorsa, onları

fazla çalıştırıyorsa, ahlaklı davranmadığı söylenebilir. Bu durumda

çalışanlarından ellerinden gelenin en iyisini isteme özgürlüğü giderek azalır.

Çalışanlar böyle bir patrona gönüllü olarak değil, zorunluluktan hizmet ederler.

Ellerinden gelenin en iyisini değil, işlerini kerhen yaparlar. Tartı sırasında

çalan bir kasap ya da bakkal, yeni müşteri kazanma özgürlüklerini günden güne

kaybederler. Halbuki ahlaklı bir kasap ya da bakkal, doğru tartarak ürünlerini

satıyorlarsa, sürekli olarak yeni müşteri kazanma özgürlüğüne sahiptirler.

Ahlaklı bir insan olmanın insanı özgürleştirdiğine ilişkin bu örnekler sizi

ikna edemediyse, Bir zamanlar Türkiye´nin en zengin insanlarından birkaçını

düşünelim. Cavit Çağlar ve Uzan Ailesi´nin bazı mensupları, kanunlar

çerçevesinde ahlaklı davranmadıkları gerekçesiyle hapis cezası talebiyle

yargılanıyorlar. Bazı başkaları doğdukları vatana, evlerine bile dönemiyorlar. Ahlaklı olmayan insanlar özellikle de rahat uyuma özgürlüklerini kaybediyor.

Yalan söyleyerek ya da kendi meslek unvanlarının gereklerini yapmayarak ya da

başka insanların paralarını zimmetlerine geçirerek ya da toplumun ya da dinin

ahlaksız olarak tanımladığı davranışları yapanlar birçok sorun yaşamaya

başladıklarından geceleri rahatça uykuya dalma özgürlüklerini kaybediyor.

Ahlaklı iseniz, cebinizde paranız olsun olmasın fevkalade özgür olduğunuzu

söyleyebilirim. İstediğiniz yere gitmekte, ama en güzeli rahatça uykuya

dalabilmekte…

Melih Arat