Bilişsel Çelişki Teorisi
 

Bilişsel çelişki, günlük hayatımızda oldukça sık

karşılaştığımız bir olgudur. Davranışlarımız, çoğu kez bir şekilde davranmamızı

ve bir başka şekilde davranmamamızı gerektiren bir takım dış talep, emir veya

zorlamalara bağlıdır. Oysa, genelde düşünce ve kanaatlerimize göre

davrandığımıza, kendimizle tutarlı olduğumuza inanırız.Davranışlarımız,

hareketlerimiz, eylemlerimiz ile tutumlarımız, görüşlerimiz, ideolojimiz

arasında bir tutarlılık ararız. Bu nedenledir ki, genellikle bir mesleği

seçenler, meslekleri hakkında olumlu görüş taşırlar; bir kurum veya iş yerindeki

mevkimiz ile iş yerimiz hakkındaki görüşümüz arasında bir ilişki vardır, örneğin

hiyerarşik konumumuz yükseldikçe, nispeten daha olumlu düşünürüz (Taç giyen baş

akıllanır sözü, bu çerçevede değerlendirilebilir).Tutarlılık

teorisyenlerine göre bilişsel öğelerin çelişkisi, insanların kaçındığı,

istemediği bir durumdur. Dolayısıyla, insanın temel eğilimi bilişsel tutarlılığı

olabildiğince sağlamak ve korumaktır. Tutarsızlık, bilişsel öğelerin birinde

veya diğerinde değişimi güdüleyen bir nitelik taşımaktadır.Bu temel

görüşler, denge, uygunluk ve bilişsel çelişki terimleriyle anılan çeşitli

tutarlılık teorilerinde az çok ortak olan bir kuramsal çerçeve oluşturmaktadır.

Bilişsel çelişki teorisi, kognitif çelişkiye bir motivasyon gücü atfederek onu

bir güdü, bir gerilim durumu olarak görmektedir: Bu güdü, insanları, çelişkiyi

azaltma, indirgeme yönünde davranışlara itmektedir.Çelişkinin

azaltılması çeşitli yollardan sağlanmaktadır. Bunun için ilk yol, çelişen öğe

sayısını azaltmak veya uyuşan öğe sayısını artırmaktır. İkinci yol, uyuşan

öğelerin önemini artırırken çelişen öğelerinkini azaltmaktır. Üçüncü yol, bu iki

yolu birlikte kullanmak olabilir. Çelişkiyi azaltmanın yollarından hangisinin

seçileceği sorunu, çeşitli etmenlere bağlıdır.Her şeyden önce bireyin

realist tutumu ve çevreye başarılı bir uyum, gerçeklik hakkında doğru bir

şekilde değerlendirme yapmayı gerektirmektedir. Herhangi bir bilişsel öğe,

gerçekliğin doğru bir yansıması olduğunda, gerçekliği değiştirmeksizin, bu

gerçekliğe tekabül eden bilişsel öğeyi değiştirmek zorlaşmaktadır.Ancak,

diğer pek çok teorisyen gibi, Festinger de fiziksel ve sosyal gerçeklikleri

ayırtetmektedir. Bu ayrım, emprik yollarla tahkik edilebilen veya sosyal

uzlaşmalara dayanan gerçeklikler şeklinde de ifade edilebilir. Bu açıdan

bakılırsa, çelişkinin kaynağı olan davranışların değiştirilmesi zor veya kolay

olabilmektedir. Çelişkiye yol açan bilişsel Öğeler, bireyin davranışıyla

ilgiliyse, bilişsel tutarlılık, davranışların değiştirilmesi yoluyla

gerçekleştirilmektedir.Çelişkinin kaynağı dış dünya ise, bilişsel öğeyi

değiştirmek için dış dünyayı değiştirmek gerekmektedir. Ancak, fiziksel

gerçeklik söz konusu olduğunda bu, genellikle imkansızdır; dolayısıyla fiziksel

gerçekliğe tekabül eden bilişsel öğe de, değişmeye karşı direnecektir.Bu

durumda, çelişkiyi azaltmak, diğer öğeler üzerinde oynamayı gerektirmektedir.

Fakat fiziksel gerçeklik yerine, sosyal gerçeklik söz konusu olduğunda, örneğin

çelişki, bireyin bağlandığı, örnek aldığı, özdeşleştiği kişilerin konsensüsünden

ileri geliyorsa, bu konsensüsün değiştirilmesine çalışılabilir ya da bu kişi

veya gruplar terk edilebilir.Çelişkiyi azaltma yolları, aktif veya pasif

bir tutum gerektirmesine göre farklılaştırılabilir. Çelişkiyi indirgemek için

bireyler, pasif bir tutumla mevcut bilişsel öğeleri değiştiremez veya yenilerini

ekleyemezlerse, tutarlılığı destekleyen ve bilişsel sonuçları olan davranışlara

yönelmektedir. Yeni enformasyon arayışı, bu tür davranışların bir

örneğidir.Öte yandan çelişkiyi azaltma biçimleri, çelişki olgusunun

özelliğine bağlı olabilir, bilişsel çelişki, bir kararın, bir girişimin, bir

çabanın, bir emrivaki durumunun, grup etkileşiminin, diğerlerinin önünde

kanaatlerinin aksi bir davranışta bulunmanın sonucunda

oluşabilir.Nihayet, bilişsel çelişki teorisi, insanların davranışlarını

değiştirmek için, Öncelikle tutumlarının değiştirilmesini gerekli sayan yaygın

görüşün aksine, insanların tutumlarını değiştirmenin yolunun, davranışlarını

değiştirmekten geçtiğini ortaya koymaktadır. Bu anlamda bilişsel çelişki

teorisi, 'bilincin sosyal gerçekliği değil, sosyal gerçekliğin bilinci

belirlediği' tezini sınıf bilinci (proleter bilinci) oluşumunun temeline koyan

Marksist yaklaşımla paralellik göstermektedir.



Dr.charles V.ford ..yalan, Yalan, Yalan, Yalancılığın PsikolojisiSosyal Kuralların Psikolojisi (Muzaffer Şerif)Diyabetik Hastada Psikolojik SorunlarPsikolojik Cilk HastalıklarıYaratıcılıkYapısalcılıkSürrealist YaklaşımPragmatik YaklaşımKişisel Modernlik Yaklaşımlarıİşlevselcilikİnşacı YaklaşımFenomenolojik YaklaşımDiferansiyel YaklaşımPsikodinamik YaklaşımDavranışçı YaklaşımBiyolojik YaklaşımBilişsel Öğrenme YaklaşımıVroom'un Beklenti TeorisiTutkulu Aşk TeorisiSosyal Karşılaştırma Teorisi