Gecmiste posta gonderilerinin uzerine yapistirilan kimi pullar, bugun Turk havacilik tarihini yansitan minik birer belge niteliginde...
Aldiginiz mektuplarin veya kartpostallarin uzerlerindeki pullara hic dikkatlice baktiniz mi? Zarflara yapistirilan; kimi zaman bir kentten bir baska kente, kimi zaman da bir ulkeden bir baska ulkeye seyahat eden pullar uzerinde neler yok ki... Geldigi ulkenin para birimi, ne sekilde yonetildigi, ulusal gunleri, cografyasi, dogasinda barindirdigi hayvan ve bitkileri, tarihi oren yerleri, anitlari, kostumleri ve daha pek cok seyi sergiler posta pullari... Kisacasi, bu cicili bicili kucuk kâgitlar, ait olduklari ulkelerin tarihini yansitan minik birer belgesel dokuman niteligi tasirlar. Biz de bu yazimizda, posta pullari uzerinde sergilenen Turk havacilik tarihini yansitacagiz.
En Hizlisi 'Hava Postasi'
Ilk kez 1840 yilinda Ingiltere'de kullanilir posta pullari. Bu tarihten 63 yil sonra da, 'ucak' adini verdigi aygitla goklerde dolasmaya baslar insanoglu. 17 Aralik 1903 tarihinde Amerika'da Wright Kardesler tarafindan motorlu ucakla gerceklestirilen ilk ucus, kisa bir surec icinde oteki gelismis ulkelerin de bu alanda atilimlar gerceklestirmelerini saglar. Fransa, Almanya, Ingiltere, Italya gibi ulkeler ilk havacilik teskilatlarini olustururlar..
Turklerde havacilik tarihinin, 17. yuzyilda kartal tuylerinden yaptigi kanatlarla Galata Kulesi'nden Uskudar'daki Dogancilar Meydani'na basarili bir ucus gerceklestiren Hezarfen Ahmed Celebi ile basladigi kabul edilir. Gercek anlamda Turk havacilik tarihinin baslangici ise, 1911 yilidir. Bu tarihte, donemin Harbiye Naziri Mahmut Sevket Pasa'nin girisimleriyle ilk ucaklar satin alinip, Osmanli Hava Kuvvetleri kurulur. Donemin en yeni teknolojisiyle uretilen ucaklar satin alinir, pilotlarin yetistirilmesine onem verilir ve yepyeni hava meydanlari acilir...
Dunya genelinde havacilik alaninda tum bu gelismeler yasanirken, ucaklar, ulke savunmasinin yani sira bir baska gorevi daha ustlenirler: 'Posta tasiyiciligi'. Havacilik teskilatlarini kuran ulkeler, bir yerden kilometrelerce uzaktaki bir baska yere gonderilen postalarin 'hizli' ulasimini saglamak icin ucaklari kullanmaya yonelirler. Ve boylece 'hava postasi' uygulamasi baslatilmis olur.
Ilk Ucak Postasi Lefke-Bilecik Arasinda
Dunyanin ilk resmi ucak postasi, 18 Subat 1911 tarihinde Hindistan'da tasinir. 'Humber-Sommer' tipi ucakla, alti bin mektup ve posta karti Allahabad'dan alinarak bes mil uzakliktaki Naini'ye goturulur. Turkiye'nin ilk ucak postasi ise, 12 Subat 1914 tarihinde, Pilot Yuzbasi Nuri ve Gozlemci Yuzbasi Ismail Hakki beylerin kullandigi Prens Celaleddin adli ucakla Lefke-Bilecik arasinda tasinir.
Normal posta ucretinden biraz daha yuksek tarifeli olan hava postasi iletilerindeki pullarda; ucak, balon, zeplin ve kus gibi temalar kullanilir genelde. Insanlari cezbeden ucma eylemi, hava posta tasimaciliginin baslamasiyla birlikte, pul toplayan koleksiyonerlerin de buyuk ilgisini ceker. Kisa bir sure sonra da 'filateli' olarak da adlandirilan pul koleksiyonculugunda 'aerofilateli' adi verilen bir dal ortaya cikar.
Uzerinde havacilik temasinin bulundugu ilk resmi ucak posta pulu, 1917 yilinda, Italya Posta Idaresi tarafindan, Torino-Roma deneme ucusu anisina bastirilir. Bunlari diger ulkelerin cikardigi pullar izler ve hava postasi adi verilen ucak pullarinin cikartilmasi gunumuze dek devam eder.
Turk Hava Yollari'nin Ilk Seferleri Anisina...
Turkiye'de tedavule cikartilan ilk ucak posta pullari, 1934 yilinda Devlet Hava Yollari'nin gerceklestirdigi Istanbul-Ankara seferi nedeniyle hazirlanan Birinci Ucak Serisi'dir. Bes pulluk bu seri, aslinda 1930 yilinda cikartilan 22 parcalik posta serisinden arta kalan parcalar uzerine yapilan ucak resmi ve yeni ucret seklindeki sursarjlardan olusur.
Uzerinde ucak temasi bulunan ilk seri ise, 1926 yilinda Turk Tayyare Cemiyeti, gunumuzdeki adiyla Turk Hava Kurumu icin bastirilan dort pulluk yardim pullaridir. Milli bayramlar gibi ozel gunlerde mektuplarin uzerindeki normal posta pullarinin yanina yapistirilan, ayrica tapu belgelerinden noterlik kagitlara kadar bircok resmi evrak uzerinde kullanilan bu pullar, 'aerofilateli' koleksiyonlarinda onemli bir yer olusturur.
1926 yilindan bu yana Turkiye'de gerek posta, gerekse Turk Hava Kurumu pullari olmak uzere havacilikla ilgili 140 kadar pul cikarilir, bunun yani sira, cogunlugu Turk Hava Yollari'nin ilk sefer ucuslari anisina elliden fazla ozel filatelik damga da kullanilir. Bunlardan bircogu hava postasinda kullanilirken bir kismi da Sivil Havacilik etkinliklerinden hava sporlarinin tanitimina dek, genis bir yelpaze icinde yer alan anma pullari olarak basilir. Ilk ozel filatelik damga da, Devlet Hava Yollari'nin 1 Temmuz 1933 tarihinde gerceklestirmis oldugu, Istanbul-Roma arasinda yapilan ilk ucus sirasinda kullanilir. Ilk ucus damgalariyla gonderilmis mektuplar, gunumuzde nadir ve degerli filatelik belgeler arasinda yer almaktadir..
Havacilik temali Turk posta pullari uzerindeki kompozisyonlarda, Hezarfen Ahmed Celebi'nin kartal kanatlariyla gerceklestirmis oldugu ilk ucustan Turk Hava Kuvvetleri ve Turk Hava Yollari'nda kullanilmis degisIk tipteki ucaklara; Hava Kurumu'nun spor etkinliklerinden hava meydanlarina, havacilik kongrelerinden Hava Akrobasi Timi'ne dek Turk havacilik tarihi ile ilgili pek cok detay yansitilmakta, kimi pullarin uzerinde de ucmanin sembolu 'kus' kompozisyonlari yer almaktadir. Iste bu pullara bakarak havacilikta kaydedilmis olan gelisim konusunda bilgi sahibi olmak mumkun.
Hava tasimaciliginin git gide yayginlasmasi ve teknolojinin getirdigi supersonik (sesten hizli) ucaklarin kullanimiyla, artik bircok ulkenin postalarinda mektup turu gonderiler icin normal ya da ucak tercihi gibi bir ayrim kalmadi. Dolayisiyla, ozel ucak posta pullarinin azalmasiyla, bu tur pullar artik sadece koleksiyonlarda yasiyor. Ama havacilik ve uzay temali pullar ne mutlu ki her zaman var olmaya devam edecek.
